درد سیاتیک (به انگلیسی: Sciatica) به درد ناشی از تحریک عصب سیاتیک گفته می شود که معمولا به دلیل فشرده شدن عصب در قسمت تحتانی ستون فقرات ایجاد می شود.
بسیاری از افراد درد سیاتیک را با کمر درد عمومی اشتباه می گیرند در حالی که درد سیاتیک تنها به کمر محدود نیست و هر عاملی که باعث تحریک این عصب شود می تواند به دردهای خفیف تا شدید منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره درد سیاتیک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
درد سیاتیک چیست؟
درد سیاتیک دردی است که ممکن است با شدت متوسط تا شدید در کمر، باسن و پاها ظاهر شده و با علائم دیگری همچون ضعف یا بی حسی در این نواحی همراه باشد.
این درد علامتی است که در اثر آسیب زمینه ای به عصب سیاتیک یا ناحیه ای که عصب را تحت تاثیر قرار می دهد مانند مهره های ستون فقرات ایجاد می شود.
عصب سیاتیک طولانی ترین، عریض ترین و یکی از مهم ترین عصب های بدن است که از نخاع شروع شده و بعد از عبور از باسن و ران به بخش های انتهایی هر دو پا می رسد. این عصب چندین عضله در پا را کنترل می کند و تاثیر مستقیم روی توانایی کنترل و حس در پاها دارد.
با تحریک عصب سیاتیک فرد دچار دردی به نام درد سیاتیک می شود که خود یک بیماری محسوب نمی شود بلکه علامت مشکل دیگری است که عصب سیاتیک را درگیر کرده است.
گفته شده شایع ترین علت این وضعیت فتق دیسک می باشد. همچنین تخمین زده شده حدود 40 درصد مردم در دوره ای از زندگی خود به این وضعیت دچار می شوند و احتمال بروز آن با بالا رفتن سن افزایش می یابد.
علائم درد سیاتیک
اگر فرد دچار دردی باشد که از ناحیه کمر شروع شده و به باسن و سپس اندام های تحتانی برسد احتمال درد سیاتیک می باشد.
این درد نتیجه آسیب دیدگی عصب سیاتیک می باشد، به همین دلیل علاوه بر درد علائم آسیب عصبی نیز ممکن است مشاهده شود. سایر علائمی که ممکن است در درد سیاتیک تجربه شود عبارتند از :
- ممکن است درد با حرکت بدتر می شود
- ممکن است فرد در پاهای خود بی حسی یا ضعف داشته باشد که معمولا در طول مسیر عصب سیاتیک احساس می شود. در موارد شدید فرد حس را در این ناحیه از دست داده و دچار بی حرکتی می شود
- ممکن است احساس سوزن سوزن شدن ایجاد شود که شامل گز گز دردناک در انگشتان پا یا پا می باشد
- ممکن است فرد دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع شود که علت آن عدم کنترل ارادی مثانه یا روده می باشد. این مورد از علائم نادر سندرم دم اسبی است و نیاز به توجه فوری دارد
علت درد سیاتیک
درد سیاتیک ممکن است به دنبال برخی بیماری هایی رخ دهد که ستون فقرات را درگیر کرده و روی اعصابی که در امتداد پشت بدن هستند تاثیر می گذارند. همچنین گاهی در اثر آسیب دیدگی هایی همچون سقوط کردن از جای مرتفع یا تومورهای عصبی نخاعی یا سیاتیک ایجاد می شود.
برخی علل شایع که ممکن است باعث بروز درد سیاتیک شوند عبارتند از :
1. فتق دیسک
همان طور که می دانید مهره ها (استخوان های ستون فقرات) با قطعه هایی از غضروف از هم جدا می شوند و غضروف برای ایجاد انعطاف پذیری در حرکت و بالشتک بودن با مواد ضخیم و شفافی پر شده است.
فتق دیسک زمانی اتفاق می افتد که اولین لایه غضروف پاره شود. در این صورت ماده داخل آن می تواند عصب سیاتیک را فشرده ساخته و باعث درد و بی حسی در اندام های تحتانی شود.
تخمین زده شده 1 تا 5 درصد افراد در مقطعی از زندگی خود به کمر درد ناشی از فتق دیسک دچار می شوند.
2. تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی با باریک شدن غیر طبیعی کانال ستون فقرات همراه می باشد که به نخاع و ریشه های عصب سیاتیک فشار وارد می کند.
3. لغزش مهره کمر
لغزش مهره یکی از اختلالات مرتبط با خرابی دیسک مهره ای می باشد. زمانی که یکی از مهره ها به سمت جلو حرکت کرده و روی مهره دیگر لیز می خورد به عصب سیاتیک فشار وارد کرده و ممکن است به درد سیاتیک منجر شود.
4. سندرم پیریفورمیس
این عارضه نوعی اختلال عصبی عضلانی نادر است که در آن عضله پیریفورمیس به طور غیر ارادی منقبض یا سفت شده و درد سیاتیک را ایجاد می کند.
عضله پیریپفورمیس عضله ای است که بخش پایین ستون فقرات را به استخوان های ران متصل می کند. زمانی که این عضله سفت می شود می تواند به عصب سیاتیک فشار وارد کرده و درد ایجاد کند. در صورتی که فرد به مدت طولانی نشسته، زمین بخورد یا سانحه رانندگی داشته باشد این عارضه ممکن است بدتر شود.
عوامل خطر زای درد سیاتیک
برخی رفتارها یا عوامل می توانند خطر بروز درد سیاتیک را افزایش دهند. شایع ترین آن ها عبارتند از :
- با بالا رفتن سن احتمال فرسودگی یا زوال اعضای بدن بیشتر می شود
- برخی مشاغل فشار زیادی روی کمر وارد می کنند، به خصوص آن هایی که شامل بلند کردن اجسام سنگین، نشستن طولانی مدت یا حرکات چرخشی می باشند
- ابتلا به دیابت می تواند خطر آسیب عصبی را افزایش دهد
- سیگار کشیدن ممکن است به تجزیه لایه بیرونی دیسک های ستون فقرات منجر شود
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
در صورت مشاهده علائم زیر لازم است فورا به پزشک مراجعه شود :
- درد بعد از یک آسیب یا تصادف شدید ایجاد شده باشد
- درد ناگهانی و طاقت فرسا در کمر یا پا که با بی حسی یا ضعف عضلانی در همان پا همراه باشد
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع که از علائم سندرم دم اسبی می باشد
سندرم دم اسبی چیست؟
در موارد نادر فتق دیسک می تواند به اعصاب فشار وارد کرده و باعث بی اختیاری ادرار یا مدفوع شود. این وضعیت به نام سندرم دم اسبی شناخته شده و عدم درمان آن می تواند به بی حسی، گز گز در ناحیه کشاله ران، کاهش میل جنسی و فلجی منجر شود.
سندرم دم اسبی اغلب با کندی نیز همراه می باشد و لازم است در صورت بروز علائم فورا به پزشک یا اورژانس مراجعه شود.
علائم این اختلال ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- ناتوانی در کنترل مثانه یا روده که می تواند به بی اختیاری ادرار یا مدفوع یا احتباس مواد زائد در بدن منجر شود
- درد در یک یا هر دو پا
- بی حسی در یک یا هر دو پا
- ضعف در یک یا هر دو پا که باعث می شود فرد بعد از نشستن به سختی از جا بلند شود
- سکندری خوردن هنگام بلند شدن
- از دست دادن ناگهانی یا قابل توجه حس در قسمت پایین بدن که شامل ناحیه بین پاها، باسن، قسمت داخلی ران ها، پاشنه و کل پا می باشد
تشخیص درد سیاتیک
درد سیاتیک علامتی است که از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد و به علت آن بستگی دارد.
پزشک برای تشخیص درد سیاتیک ابتدا سابقه پزشکی فرد را بررسی می کند، به عنوان مثال آیا اخیرا دچار آسیب دیدگی یا سانحه شده است؟ در چه ناحیه ای درد دارد؟ این درد چه خصوصیاتی دارد؟ چه چیزی باعث تسکین درد می شود؟ چه چیزهایی آن را تشدید می کند؟ از چه زمانی شروع شده است؟ و …
در مرحله بعد معاینه فیزیکی انجام می شود که شامل تست قدرت و رفلکس عضلات می باشد. همچنین ممکن است پزشک از فرد بخواهد تمرینات کششی و حرکتی خاص انجام دهد تا مشخص شود کدام نوع فعالیت ها درد او را تشدید می کنند.
مرحله بعدی در تشخیص درد سیاتیک در مورد افرادی است که بیش از یک ماه با درد درگیر بوده یا به بیماری جدی مانند سرطان مبتلا هستند. آزمایش های عصبی به پزشک امکان می دهد تا تعیین کند تکانه های عصبی چطور توسط عصب سیاتیک درگیر شده اند و این که آیا در آن ها ناهنجاری وجود دارد یا خیر.
این آزمایش ها ممکن است به تعیین محل درگیر شده و میزان کند شدن تکانه ها نیز کمک کند.
آزمایش های تصویر برداری برای بررسی دقیق تر ستون فقرات و شناسایی علت درد سیاتیک مفید هستند و رایج ترین آن ها برای تشخیص درد سیاتیک عکس برداری با اشعه ایکس، ام آر آی و سی تی اسکن ستون فقرات می باشد.
لازم به ذکر است اشعه ایکس معمولا نمی تواند در تشخیص آسیب عصب سیاتیک مفید باشد. ام آر آی از آهن ربا و امواج رادیویی و سی تی اسکن نیز از اشعه برای ایجاد تصاویر دقیق از پشت بدن استفاده می کنند.
پزشک ممکن است سی تی میلوگرام نیز تجویز کند که طی آن رنگ خاصی به ستون فقرات تزریق شده تا تصاویر واضح تری از نخاع و اعصاب به دست بیاید.
درمان درد سیاتیک
پزشک بعد از تشخیص درد سیاتیک ابتدا نکاتی درباره درمان این عارضه ارائه می دهد. به عنوان مثال توصیه می کند فرد تا حد امکان به فعالیت های روزانه خود ادامه دهد زیرا دراز کشیدن در رختخواب یا اجتناب از هر گونه فعالیت می تواند وضعیت را بدتر کند.
برخی درمان های خانگی که معمولا پیشنهاد می شوند عبارتند از :
1. سرما درمانی
برای سرد کردن ناحیه می توان از یخ یا حتی یک بسته سبزیجات فریز شده استفاده کرد، به این صورت که یخ یا سبزی را در یک حوله پیچیده و طی روزهای اول آن را به مدت 20 دقیقه در روز (چند بار در روز) روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید. این کار به کاهش ورم و درد کمک می کند.
2. گرما درمانی
می توان از کیسه گرم یا پد گرمایشی برای این منظور استفاده کرد.
به طور کلی برای کاهش ورم توصیه می شود چند روز اول از سرما و بعد از 2 یا 3 روز از گرما استفاده شود. اگر درد همچنان ادامه داشته باشد بهتر است به صورت تناوبی از گرما و سرما استفاده شود.
3. حرکات کششی
کشش ملایم کمر نیز می تواند کمک کننده باشد. برای آشنایی با نحوه انجام حرکات کششی مناسب می توانید با یک فیزیوتراپ صحبت کنید. حرکات یوگا نیز می تواند مفید باشد.
4. داروهای بدون نسخه
داروهای بدون نسخه همچون آسپرین و ایبوپروفن به کاهش درد، التهاب و ورم کمک می کند. توجه داشته باشید مصرف بیش از حد آسپرین می تواند عوارضی همچون زخم و خونریزی معده به دنبال داشته باشد.
5. ورزش منظم
هر چه فعالیت بدن بیشتر باشد اندورفین بیشتری ترشح خواهد شد. اندورفین ها مسکن هایی هستند که توسط خود بدن ساخته می شوند
برای این منظور بهتر است ابتدا روی فعالیت های کم فشار مانند شنا و دوچرخه سواری ساکن تمرکز شود و به مرور که درد کاهش می یابد و فرد از نظر قدرت و استقامت بدنی بهبود می یابد می توان از برنامه ورزشی شامل ورزش های کاردیو، ثبات مرکزی و تمرینات قدرتی استفاده کرد.
این برنامه خطر ابتلا به مشکلات کمر در آینده را کاهش دهد.
6. فیزیوتراپی
تمرینات فیزیوتراپی می تواند به بهبود وضعیت بدن و تقویت عضلات پشت کمک کند.
7. داروهای تجویزی
پزشک ممکن است داروهایی همچون شل کننده های عضلانی، مسکن های مخدر یا داروهای ضد افسردگی تجویز کند. داروهای ضد افسردگی باعث افزایش تولید اندورفین در بدن می شوند.
8. داروهای استروئیدی اپیدورال
کورتیکو استروئیدها به ناحیه ای به نام فضای اپیدورال (کانالی که نخاع را احاطه کرده) تزریق می شوند. اگرچه با توجه به عوارض جانبی این تزریق ها به صورت محدود صورت می گیرد.
9. عمل جراحی
در مواردی که درد شدید است، فرد دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع شده یا برخی گروه های عضلانی اندام تحتانی دچار ضعف شده باشند احتمالا نیاز به عمل جراحی خواهد بود.
دو نوع متداول جراحی به صورت زیر می باشد :
- دیسککتومی : در این تکنیک بخشی از دیسک که به اعصاب تشکیل دهنده عصب سیاتیک فشار وارد می کند برداشته می‌شود
- میکرو دیسککتومی : در این تکنیک برداشتن دیسک از طریق یک برش کوچک و میکروسکوپ انجام می‌شود
10. درمان های جایگزین
برخی درمان های جایگزین برای سیاتیک عبارتند از :
- طب سوزنی : در این تکنیک یک متخصص حرفه ای سوزن های استریل شده را در نقاط خاصی از بدن وارد می کند تا روی جریان انرژی در بدن اثر بگذارد. این روش عملا بدون درد است
- کایروپراکتیک : در این روش برای ایجاد حداکثر تحرک، ستون فقرات دستکاری می شود
- هیپنوتیزم درمانی : در این تکنیک یک فرد آموزش دیده با کمک هیپنوتیزم، فرد را در حالت ذهنی بسیار آرام قرار داده تا فرد دستورات مناسب را به بهترین شکل دریافت کند. در مورد درد سیاتیک، دستوراتی جهت تسکین درد داده می شود
- ماساژ درمانی : در این روش یک متخصص با اعمال فشار، تنش یا لرزش به بدن، فشار و درد را کاهش می دهد
پیشگیری از درد سیاتیک
برای جلوگیری از درد سیاتیک یا پیشگیری از بروز مجدد آن اقدامات زیر کمک کننده خواهد بود :
- ورزش کنید. تقویت عضلات پشت و شکم یا عضلات مرکزی بدن کلید حفظ سلامت کمر است
- به وضعیت بدن خود توجه داشته باشید. مطمئن شوید که از صندلی مناسب برای حمایت از ناحیه پشت بدن استفاده می کنید. هنگام نشستن روی صندلی پاهای خود را روی کف زمین بگذارید و از دسته های صندلی نیز کمک بگیرید
- به حرکات خود توجه داشته باشید و هنگام بلند کردن اجسام سنگین از روی زمین زانوهای خود را خم کرده و پشت خود را صاف نگه دارید
منبع: healthline
