عدم تعادل هورمونی چیست؟

عدم تعادل هورمونی (به انگلیسی: Hormonal imbalances) زمانی رخ می دهد که سطح یکی از هورمون های بدن در جریان خون کم یا زیاد باشد.

از آن جا که هورمون ها نقش مهمی در سلامت بدن دارند حتی عدم تعادل هورمونی خفیف نیز می تواند عوارض جانبی در سراسر بدن به دنبال داشته باشد.

در ادامه قصد داریم درباره عدم تعادل هورمونی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

عدم تعادل هورمونی چیست؟

هورمون ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد موجود در سیستم غدد درون ریز تولید شده و از طریق جریان خون به بافت‌ ها و اندام‌ های مختلف می‌ رسند. این مواد پیام‌ هایی به اندام ها رسانده و به آن ها می‌ گویند چه کاری را چه زمانی انجام دهند.

هورمون ها برای تنظیم اکثر فرآیندهای اصلی بدن ضروری هستند، بنابراین عدم تعادل هورمونی می تواند روی بسیاری از عملکردهای بدن تاثیر منفی بگذارد.

برخی فرایندهایی که هورمون ها در تنظیم آن ها نقش دارند عبارتند از :

متابولیسم
قند خون
رشد
فشار خون
چرخه های تولید مثل و عملکرد جنسی
رشد عمومی بدن
وضعیت خلق و خو و استرس

لازم به ذکر است عدم تعادل در هورمون هایی همچون انسولین، استروئیدها، هورمون های رشد و آدرنالین، مردان و زنان را به طور یکسان تحت تاثیر قرار می دهد. به علاوه زنان ممکن است عدم تعادل در سطوح استروژن و پروژسترون را تجربه کنند در حالی که مردان بیشتر در معرض عدم تعادل در سطح تستوسترون می باشند.

علائم عدم تعادل هورمونی

علائم عدم تعادل هورمونی بسته به غده ای که تحت تاثیر قرار گرفته و جنسیت فرد می تواند متفاوت باشد.

علائم در زنان

علائم عدم تعادل هورمونی در زنان اغلب عبارتند از :

نوسانات خلقی
یبوست یا اسهال
سیکل قاعدگی نامنظم
نا باروری
درد در ناحیه شکم یا پشت در دوره قاعدگی
کاهش میل جنسی
بی خوابی
افزایش یا کاهش وزن بی دلیل
شکنندگی استخوان ها
پر مویی
بثورات روی پوست

علائم در مردان

هنگامی که مردان دچار کاهش سطح تستوسترون می شوند اغلب علائم زیر را تجربه می کنند :

کاهش میل جنسی
اختلال نعوظ
از دست دادن توده عضلانی
نازک شدن و کاهش رشد مو
حساسیت در ناحیه قفسه سینه

آکنه

آکنه به دلیل تولید بیش از حد چربی در غدد چربی پوست ایجاد می شود. روغن اضافی می تواند منافذ پوست را مسدود و باکتری های ملتهب کننده پوست را جذب کند.

هورمون های تستوسترون، استروژن و پروژسترون از هورمون هایی هستند که روی غدد چربی در پوست افراد و آکنه به شکل های زیر تاثیر می گذارند :

تستوسترون به تنظیم تولید سبوم (روغن) کمک می کند. افزایش بیش از حد این روغن می تواند منافذ را مسدود کرده و به آکنه منجر شود
افزایش سطح پروژسترون احتمالا در بروز آکنه مرتبط با بارداری نقش دارد، اگرچه پزشکان از چگونگی این ارتباط اطمینان ندارند
زنان ممکن است آکنه بعد از یائسگی تجربه کنند که می تواند به دلیل تغییرات در سطح استروژن و پروژسترون در آن ها رخ دهد

علاوه بر این زنانی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند بیشتر احتمال دارد دچار آکنه شدید و مداوم شوند. پزشکان بر این باور هستند که قرار گرفتن در معرض هورمون‌ های آندروژن مانند تستوسترون و مقاومت در برابر هورمون‌ های انسولین می تواند خطر بروز آکنه را افزایش دهد.

افزایش وزن

عدم تعادل هورمونی می تواند روی برخی فرایندهای بدن تاثیر بگذارد که منجر به افزایش وزن می شود. برخی از این موارد عبارتند از :

هورمون های تیروئید در تنظیم متابولیسم بدن یا سرعت سوزاندن انرژی نقش دارند. کاهش سطح این هورمون ها می تواند متابولیسم را کند کرده و به افزایش وزن منجر شود
کاهش سطح استروژن ممکن است به افزایش وزن در دوران یائسگی بینجامد
عدم تعادل هورمونی ناشی از فیبروز کیستیک می تواند باعث بروز افزایش وزن شود
بیش از 80 درصد افراد مبتلا به سندرم کوشینگ افزایش وزن را به عنوان یکی از علائم بیماری خود گزارش می دهند. این اختلال باعث می شود بدن مقدار زیادی کورتیزول تولید کند

در حالت ایده‌ آل درمان بیماری های زمینه‌ ای می‌ تواند به کاهش اضافه وزن مرتبط با عدم تعادل هورمونی کمک کند.

بارداری

بارداری موجب تغییر سطح هورمون ها برای تغذیه جنین در حال رشد می شود که شامل تغییر سطح هورمون های پروژسترون، استروژن و تستوسترون می باشد.

لازم به ذکر است در این دوران اگرچه سطوح هورمون ها تغییر می کند اما این مسئله ممکن است نا متعادل محسوب نشود.

ریزش مو

ریزش مو با الگوی مردانه با کاهش هورمون های آندروژن مانند تستوسترون ارتباط دارد. به همین دلیل پزشکان ریزش موی مردانه را آلوپسی آندروژنیک نیز می نامند. این وضعیت باعث ریزش مو در جلو و تاج سر می شود.

ناگفته نماند همه مردان آلوپسی آندروژنتیک را تجربه نمی کنند، حتی اگر سطح هورمون آن ها با افزایش سن تغییر کند. پزشکان علت این مسئله را این گونه توضیح می دهند که برخی مردان از نظر ژنتیکی مستعد ریزش مو هستند.

علت عدم تعادل هورمونی

همه افراد در مقاطع خاصی از زندگی خود دوره های طبیعی عدم تعادل یا نوسانات هورمونی را تجربه می کنند اما گاهی این مسئله به دلیل مشکل در غدد درون ریز رخ می دهد.

غدد درون ریز سلول هایی هستند که هورمون ها را تولید، ذخیره و در خون آزاد می کنند. چند غدد درون ریز در سراسر بدن قرار دارد که اندام های مختلف بدن را کنترل می کند، از جمله :

غدد فوق کلیوی
غدد جنسی (بیضه و تخمدان)
غده پینه آل
غده هیپوفیز
غده هیپوتالاموس
غدد تیروئید و پارا تیروئید
جزایر پانکراس

برخی بیماری ها می توانند غدد درون ریز را تحت تاثیر قرار دهند. به علاوه برخی عادات سبک زندگی و عوامل محیطی نیز ممکن است در عدم تعادل هورمونی نقش داشته باشند.

بیماری ها

برخی بیماری هایی که می توانند روی تولید هورمون ها تاثیر بگذارند عبارتند از :

دیابت که در آن بدن به اندازه کافی هورمون انسولین تولید نمی کند
پر کاری و کم کاری تیروئید که به پرکاری و کم کاری غده تیروئید مرتبط است
بیماری آدیسون که در آن غدد فوق کلیوی به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند
سندرم کوشینگ که در آن غدد فوق کلیوی مقدار بیش از حد کورتیکو استروئید تولید می کند
آکرومگالی که تولید بیش از حد هورمون های رشد است
هیپرگلیسمی که تولید بیش از حد گلوکاگون می باشد
هیپوگلیسمی که در آن تولید انسولین در بدن نسبت به گلوکز موجود در خون بیشتر می شود
ندول های منفرد تیروئید
تومورهای هیپوفیز
تومورهای خوش خیم و کیست ها (کیسه های پر از مایع) که غدد درون ریز را تحت تاثیر قرار می دهند
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (سطح پایین کورتیزول)
سرطان هایی که غدد درون ریز را درگیر می کنند
شیمی درمانی و پرتو درمانی
کمبود ید (گواتر)
پانکراتیت ارثی
سندرم ترنر که در آن زنان تنها با یک کروموزوم X فعال متولد می شوند
سندرم پرادر ویلی
بی اشتهایی
آسیب غده هیپوفیز همراه با خونریزی و ناهنجاری های ژنتیکی مادرزادی در زنان باردار و جنین

سایر علل

سایر علل عدم تعادل هورمونی ممکن است شامل موارد زیر باشد :

استرس مزمن
رژیم غذایی و تغذیه نامناسب
اضافه وزن
داروهای هورمون درمانی جایگزین یا ضد بارداری
استفاده نادرست از داروهای استروئیدی آنابولیک
قرار گرفتن در معرض سموم، آلاینده ها و مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ریز از جمله آفت کش ها و علف کش ها

زنان به طور طبیعی دوره های مختلفی از عدم تعادل هورمونی در طول زندگی خود تجربه می کنند، از جمله :

دوره بلوغ
قاعدگی
بارداری، زایمان و شیردهی
قبل از یائسگی، یائسگی و پس از یائسگی

به علاوه زنان احتمالا دچار اختلالات هورمونی متفاوتی نسبت به مردان می‌ شوند زیرا اندام‌ ها و چرخه‌ های غدد درون ریز متفاوتی دارند. برخی علل عدم تعادل هورمونی در زنان عبارتند از :

سندرم تخمدان پلی کیستیک
هورمون درمانی جایگزین یا داروهای ضد بارداری
نارسایی اولیه تخمدان
سرطان تخمدان

مردان نیز دوره های طبیعی عدم تعادل هورمونی در طول زندگی خود تجربه می کنند، از جمله :

دوران بلوغ
سالخوردگی
استرس ها

مردان ممکن است دچار اختلالات عدم تعادل هورمونی متفاوتی نسبت به زنان شوند زیرا اندام‌ ها و چرخه‌ های غدد درون ریز متفاوتی دارند.

بیماری هایی که می تواند باعث عدم تعادل هورمونی در مردان شود شامل موارد زیر است (اگرچه به این موارد محدود نمی شود) :

مشکلات مادرزادی یا سایر بیماری های زمینه ای
سرطان پروستات که به دلیل آندروژن ها یا هورمون های جنسی مردانه ایجاد می شود
هیپوگنادیسم که در آن تولید تستوسترون کاهش می یابد
آسیب دیدگی بیضه
پرتو درمانی یا شیمی درمانی
اختلالات هورمونی مانند تومور هیپوفیز
بیماری هایی مانند دیابت نوع 2، اچ آی وی و ایدز
بیماری هایی همچون سندرم کلاین فلتر، هموکروماتوز یا سندرم کالمن

تشخیص عدم تعادل هورمونی

نوع آزمایش تشخیصی برای عدم تعادل هورمونی تا حد زیادی به وضعیتی بستگی دارد که پزشک حدس می زند باعث بیماری فرد شده است.

برخی از آزمایش هایی که ممکن است استفاده شود عبارتند از :

آزمایش خون : پزشک می تواند سطح هورمون های خاصی مانند استروژن، تستوسترون یا هورمون تیروئید را از طریق آزمایش خون بررسی کند
تصویر برداری : پزشک از آزمایش های تصویر برداری همچون سونوگرافی، اشعه ایکس یا ام آر آی برای شناسایی کیست‌ ها یا تومورهایی که می‌ توانند باعث افزایش تولید هورمون ها در بدن شوند استفاده می کند
آزمایش ادرار : پزشک از آزمایش ادرار برای اندازه گیری سطح هورمون های مربوط به دوره قاعدگی مانند هورمون محرک فولیکول استفاده می کند

درمان عدم تعادل هورمونی

درمان عدم تعادل هورمونی بسته به علت آن ممکن است متفاوت باشد و افراد مختلف ممکن است به انواع گوناگون درمان برای عدم تعادل هورمونی نیاز داشته باشند.

درمان در زنان

برخی گزینه های درمانی برای زنان مبتلا به عدم تعادل هورمونی عبارتند از :

کنترل هورمونی یا ضد بارداری : در این روش که برای خانم هایی که قصد باردار شدن ندارند ممکن است انجام شود، داروهای حاوی استروژن و پروژسترون می توانند به تنظیم چرخه های قاعدگی نا منظم و علائم آن کمک کنند
استروژن واژینال : افرادی که خشکی واژن مرتبط با تغییر در سطح استروژن را تجربه می کنند، می توانند پمادهای حاوی استروژن را مستقیم روی بافت های واژن بمالند تا علائم کاهش پیدا کند. همچنین می توانند از قرص ها و حلقه های استروژن واژن برای از بین بردن خشکی این ناحیه استفاده کنند
داروهای هورمون درمانی جایگزین : این داروها برای کاهش موقت علائم شدید مرتبط با یائسگی مانند گر گرفتگی یا تعریق شبانه در دسترس هستند
افلورنیتین : این پماد تجویزی ممکن است سرعت رشد موهای زائد صورت در زنان را کاهش دهد
داروهای ضد آندروژن : داروهایی که هورمون مردانه آندروژن را مسدود و به محدود کردن آکنه شدید و رشد یا ریزش بیش از حد مو کمک می کنند
کلومیفن و لتروزول : این داروها به تحریک تخمک گذاری در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که در تلاش برای باردار شدن هستند کمک می کند. پزشکان ممکن است در افراد مبتلا به این بیماری و ناباروری از تزریق گنادوتروپین برای افزایش شانس بارداری استفاده کنند
فناوری کمک باروری لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف : ممکن است برای کمک به حاملگی افراد مبتلا به عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده شود

درمان در مردان

برخی گزینه های درمانی برای مردان مبتلا به عدم تعادل هورمونی عبارتند از :

داروهای تستوسترون : ژل‌ ها و چسب‌ های حاوی تستوسترون می‌ توانند به کاهش علائم هیپوگنادیسم و سایر مشکلاتی که باعث کاهش سطح تستوسترون در بدن می‌ شوند (مانند بلوغ تاخیری) کمک کنند

سایر درمان ها

سایر گزینه های درمانی برای عدم تعادل هورمونی عبارتند از :

متفورمین : مصرف این دارو در بیماری های سندرم تخمدان پلی کیستیک و دیابت به کاهش سطح آندروژن و قند خون کمک کند
لووتیروکسین : داروهای حاوی لووتیروکسین برای بهبود علائم کم کاری تیروئید مفید هستند

درمان های طبیعی

هزاران سال است که مردم از مکمل های طبیعی برای درمان عدم تعادل هورمونی استفاده می کنند. با این حال مطالعات بالینی هنوز اثر بخشی هیچ یک از این درمان های طبیعی را ثابت نکرده است.

برخی از این روش ها عبارتند از :

مکمل ها

مکمل های طبیعی زیر ممکن است برای کاهش علائم عدم تعادل هورمونی استفاده شوند :

روغن کوهوش سیاه، گیاه دونگ کوئی، شبدر قرمز و روغن گل مغربی برای رفع گر گرفتگی ناشی از یائسگی
جینسینگ برای تحریک پذیری، اضطراب و اختلالات خواب ناشی از یائسگی
جینسینگ و ماکا برای اختلال نعوظ

قبل از استفاده از هر گونه درمان طبیعی یا گیاهی و برای اطمینان از ایمنی و جلوگیری از عوارض جانبی و تداخل با سایر داروهای مصرفی لازم است حتما با پزشک مشورت شود.

تغییرات در سبک زندگی

برخی تغییرات در سبک زندگی که ممکن است به کاهش احتمال بروز علائم عدم تعادل هورمونی کمک کنند عبارتند از :

حفظ وزن متوسط بدن
استفاده از یک رژیم غذایی مغذی و متعادل
ورزش منظم
رعایت بهداشت فردی، تمرکز روی شستن نواحی چرب بدن مانند صورت، گردن، پشت و سینه
استفاده از شوینده های آکنه بدون نسخه، کرم ها یا ژل های دارویی برای آکنه های جزئی تا متوسط
اجتناب از محرک هایی که باعث گر گرفتگی می شوند مانند آب و هوای گرم و غذاها و نوشیدنی های تند یا داغ
کاهش و مدیریت استرس
تمرین یوگا، مدیتیشن یا تجسم هدایت شده
محدود کردن مصرف غذاهای شیرین و کربوهیدرات های تصفیه شده
اجتناب از غذاهای بسته بندی شده
جایگزینی تابه های نچسب قدیمی با تابه های سرامیکی
استفاده از ظروف شیشه ای برای نگهداری و گرم کردن غذاها و نوشیدنی ها
محدود کردن استفاده از محصولات پاک کننده حاوی مواد شیمیایی سمی مانند سفید کننده
خرید میوه ها و سبزیجاتی که در آن ها از آفت کش ها یا مواد شیمیایی برای رسیدن میوه ها استفاده نشده است
اجتناب از مایکروویو کردن غذاها و نوشیدنی ها در ظروف پلاستیکی