آکرومگالی چیست؟

آکرومگالی (به انگلیسی: Acromegaly) نوعی بیماری هورمونی نادر است که باعث رشد بیش از حد استخوان ها و بافت های نرم بدن فرد می شود.

این بیماری به دلیل افزایش بیش از حد هورمون رشد در بدن ایجاد شده و می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد اما در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شود چشم انداز خوبی دارد.

در ادامه قصد داریم درباره آکرومگالی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

آکرومگالی چیست؟

آکرومگالی یک بیماری نادر است که در اثر افزایش بیش از حد هورمون رشد (GH) در بدن ایجاد می شود. سطح بالای این هورمون باعث رشد کردن بیش از حد استخوان ها و بافت های نرم بدن می شود.

به عنوان مثال کودکان مبتلا به این عارضه ممکن است قد غیر طبیعی داشته باشند و ساختار استخوانی آن ها بیش از حد بزرگ باشد.

لازم به ذکر است این وضعیت بیشتر دست، پا و صورت را درگیر می کند.

علائم آکرومگالی

تشخیص علائم آکرومگالی می تواند دشوار باشد زیرا اغلب آهسته و به تدریج ایجاد می شود.

به عنوان مثال ممکن است فرد طی چند ماه متوجه شود که انگشتری که در انگشت دارد تنگ شده و در نهایت یک روز انگشتش در آن جا نمی شود یا ممکن است متوجه افزایش سایز کفش خود شود.

علائم شایع آکرومگالی عبارتند از :

استخوان های بزرگ شده در ناحیه صورت، دست و پاها
رشد بیش از حد مو در زنان
بزرگ شدن فک یا زبان
برجسته شدن ابرو
جهش رشدی بیش از حد که در افرادی که قبل از نوجوانی رشد غیر طبیعی داشته اند بیشتر دیده می شود
افزایش وزن
مفاصل متورم و دردناک که حرکت کردن را دشوار می کند
ایجاد فضا بین دندان ها
بیشتر شدن فاصله بین انگشتان دست و پا
صدای خشن
خستگی
سردرد
مشکلات خواب
ضعف عضلانی
تعریق زیاد
بوی بد بدن
بزرگ شدن غدد سباسه (غدد تولید کننده چربی در پوست)
ضخیم شدن پوست
تگ های پوستی که نوعی ضایعات غیر سرطانی هستند

در صورت مشاهده یک یا چند مورد از علائم بالا لازم است با پزشک مشورت شود.

علت آکرومگالی

هورمون رشد یکی از هورمون های مرتبط با تنظیم رشد و تکامل بدن است که در افراد مبتلا به آکرومگالی بیش از حد طبیعی ترشح شده و باعث تسریع رشد استخوانی و بزرگ شدن اندام ها می شود. به همین دلیل استخوان ها و اندام های فرد مبتلا به این عارضه بسیار بزرگ تر از افراد عادی می باشد.

لازم به ذکر است هورمون رشد در غده هیپوفیز تولید می شود. گفته شده بیش از 95 درصد از افراد مبتلا به آکرومگالی یک تومور خوش خیم به نام آدنوم دارند که روی غده هیپوفیز آن ها تاثیر می گذارد. این تومور شایع بوده و حدود 17 درصد از افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.

ناگفته نماند در اکثر افراد، وجود این تومور باعث افزایش هورمون رشد در بدن نمی شود اما در صورت تاثیر می تواند به آکرومگالی منجر شود.

عوامل خطر زای آکرومگالی

آکرومگالی می تواند در هر دوره ای بعد از سن بلوغ شروع شود اما اغلب در سنین میان سالی رخ می دهد.

همان طور که قبلا اشاره کردیم فرد مبتلا ممکن است از وضعیت خود مطلع نباشد و تغییرات در بدنش به آرامی و طی سالیان متمادی رخ دهد.

تشخیص آکرومگالی

بسیاری از افراد مبتلا به آکرومگالی نمی دانند به این بیماری مبتلا هستند زیرا شروع علائم معمولا آهسته است. با این حال اگر پزشک به آکرومگالی مشکوک باشد آزمایش های لازم برای تشخیص زود هنگام را تجویز خواهد کرد.

آکرومگالی اغلب در میانسالی تشخیص داده می شود اما علائم آن ممکن است در هر سنی ظاهر شود.

برخی آزمایش های تشخیصی عبارتند از :

1. آزمایش خون

آزمایش خون مشخص می کند که فرد هورمون رشد بیش از حد در بدن خود دارد یا خیر، اما از آن جا که سطح هورمون در طول روز متغیر می باشد نتایج این آزمایش همیشه دقیق نیست.

به جای آن معمولا پزشک آزمایش تحمل گلوکز تجویز کند. در این آزمایش لازم است فرد 75 تا 100 گرم گلوکز بنوشد و سپس سطح هورمون رشد او اندازه گرفته می شود.

اگر بدن سطوح طبیعی هورمون رشد ترشح کند گلوکز اضافی باعث می شود سطح آن کاهش یابد اما در افرادی که به آکرومگالی مبتلا هستند سطح هورمون رشد همچنان بالا باقی می ماند.

2. تست فاکتور رشد انسولین 1 (IGF-1)

در این تست سطح پروتئینی به نام IGF-1 آزمایش می شود و نتیجه نشان می دهد که آیا رشد غیر طبیعی در بدن وجود دارد یا خیر. از این تست برای نظارت بر پیشرفت سایر درمان های هورمونی نیز استفاده می شود.

3. آزمایش های تصویر برداری

اگر پزشک مشکوک به آکرومگالی باشد ممکن است برای بررسی رشد بیش از حد استخوان از اشعه ایکس و ام آر آی استفاده کند. همچنین ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده و برای بررسی اندازه اندام های داخلی در صورت نیاز سونوگرافی تجویز می کند.

بعد از تشخیص آکرومگالی نیز ممکن است از ام آر آی و سی تی اسکن برای شناسایی تومور هیپوفیز و تعیین اندازه آن استفاده شود.

اگر توموری روی غده هیپوفیز یافت نشود پزشک به دنبال تومور در ناحیه قفسه سینه، ناحیه شکمی یا لگن می گردد که ممکن است باعث تولید بیش از حد هورمون رشد شده باشد.

درمان آکرومگالی

نوع درمان آکرومگالی با توجه به سن و سلامت کلی بدن فرد تعیین می شود. هدف از درمان ها عبارتند از :

برگرداندن سطح تولید هورمون رشد به حالت طبیعی
کاهش فشار اطراف تومور هیپوفیز در حال رشد
حفظ عملکرد طبیعی هیپوفیز
رفع هر گونه کمبود هورمونی و علائم آکرومگالی

گاهی ممکن است به چندین نوع درمان مختلف نیاز باشد. برخی روش های در دسترس عبارتند از:

1. عمل جراحی

پزشکان معمولا برای برداشتن توموری که باعث تولید هورمون رشد در افراد مبتلا به آکرومگالی شده از عمل جراحی استفاده می کنند که به کاهش سریع و موثر هورمون رشد کمک کرده و می تواند علائم را بهبود بخشد.

یکی از عوارض احتمالی عمل جراحی شامل آسیب به بافت هیپوفیز است که تومور را احاطه کرده است. در این صورت ممکن است لازم باشد فرد تا پایان عمر از هورمون درمانی جایگزین هیپوفیز استفاده کند که برخی عوارض نادر اما جدی آن شامل نشت مایع مغزی نخاعی و مننژیت است.

2. دارو درمانی

دارو یکی دیگر از گزینه های درمانی است که اغلب در صورت عدم موفقیت عمل جراحی در کاهش سطح هورمون رشد استفاده می شود. از داروها می توان برای کوچک کردن تومورهای بزرگ قبل از عمل جراحی نیز استفاده کرد.

برخی داروها برای تنظیم یا مسدود کردن تولید هورمون رشد عبارتند از :

آنالوگ های سوماتواستاتین
آنتاگونیست های گیرنده هورمون رشد
آگونیست های دوپامین

3. پرتو درمانی

اشعه رادیواکتیو ممکن است برای از بین بردن تومورهای بزرگ یا بخش‌ هایی از تومور که بعد از جراحی باقی مانده‌ اند یا در مواردی که داروها به تنهایی اثر بخش نیستند استفاده شود.

استفاده از پرتو درمانی به همراه داروها می تواند به آرامی به کاهش سطح هورمون رشد کمک کند که در این صورت ممکن است کاهش قابل توجه هورمون طی چندین سال رخ دهد. جلسات پرتو درمانی معمولا هر 4 تا 6 هفته انجام می شوند.

لازم به ذکر است تابش اشعه می تواند اثر منفی روی باروری داشته باشد و در موارد نادر به از دست دادن بینایی، آسیب مغزی یا تومورهای ثانویه منجر شود.