آسم (به انگلیسی: Asthma) نوعی بیماری تنفسی رایج به خصوص در کودکان است که با علائم تنفسی مختلف همراه بوده و در موارد شدید ممکن است فعالیت های فیزیکی و کارهای روزمره را سخت یا حتی دشوار کند.
این بیماری به دلایل مختلف ایجاد می شود و انواع گوناگون دارد، همچنین با توجه به شدت علائم به چند دسته تقسیم می شود.
در این مطلب قصد داریم درباره بیماری آسم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آسم چیست؟
آسم از بیماری های التهابی مجاری تنفسی و از شایع ترین بیماری های مزمن در کودکان است که تنفس را دشوار می کند.
در حالت طبیعی هنگام تنفس، هوا از طریق بینی یا دهان به داخل گلو و مجاری تنفسی فرو می رود و در نهایت به ریه ها می رسد. در ریه تعداد زیادی مجرای هوایی کوچک وجود دارد که به انتقال اکسیژن از هوا به جریان خون کمک می کند.
علائم آسم زمانی رخ می دهد که دیواره مجاری تنفسی متورم و عضلات اطراف آن ها منقبض شوند، سپس مخاط مجاری تنفسی را پر کرده و میزان هوای عبوری را کاهش می دهد. این وضعیت که می تواند باعث حملات آسم، سرفه و احتقان در قفسه سینه شود نوعی آسم می باشد.
علائم آسم
رایج ترین علامت آسم شامل خس خس سینه و صدای سوت مانند یا جیغ مانند هنگام تنفس است. سایر علائم آسم ممکن است شامل موارد زیر باشند :
- سرفه به خصوص شب ها، هنگام خندیدن یا ورزش کردن
- احساس تنگی قفسه سینه
- تنگی نفس
- مشکل در صحبت کردن
- اضطراب یا وحشت
- خستگی
نوع آسم معمولا مشخص کننده علائمی است که فرد مبتلا تجربه می کند و همه افراد مبتلا به آسم این علائم خاص را مشاهده نمی کنند. اگر فکر می کنید علائم شما می تواند نشانه ای از بیماری آسم باشد بهتر است با پزشک مشورت کنید زیرا اولین نشانه وجود آسم ممکن است یک حمله آسم واقعی نباشد.
انواع آسم
آسم انواع مختلفی دارد. شایع ترین نوع، آسم برونشی است که برونش های ریه را تحت تاثیر قرار می دهد و آسم کودکی و آسم بزرگسالی دو نوع دیگر می باشند. در آسم بزرگسالی علائم حداقل تا 20 سالگی ظاهر نمی شود.
سایر انواع خاص آسم عبارتند از :
1. آسم آلرژیک (آسم برون زاد)
در آسم آلرژیک آلرژن ها مسئول بروز علائم هستند. از جمله این آلرژن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- شوره بدن حیوانات خانگی مانند سگ و گربه
- مواد غذایی
- کپک
- گرده گل
- گرد و خاک
آسم آلرژیک اغلب فصلی است زیرا معمولا هم زمان با آلرژی های فصلی رخ می دهد.
2. آسم غیر آلرژیک (آسم درون زاد)
در این نوع آسم، برخی تحریک کننده های موجود در هوا که به آلرژن ها مرتبط نیستند مسئول بروز علائم می باشند. برخی از این محرک ها عبارتند از :
- سوزاندن چوب
- دود سیگار
- هوای سرد
- آلودگی هوا
- بیماری های ویروسی
- خوشبو کننده های هوا
- محصولات تمیز کننده خانگی
- عطرها
3. آسم شغلی
این آسم به دلیل عوامل محرک در محیط کار ایجاد می شود که شامل موارد زیر می باشند :
- گرد و غبار
- رنگ ها
- گازها و بخارها
- مواد شیمیایی صنعتی
- پروتئین های حیوانی
- لاتکس لاستیکی
این مواد تحریک کننده می توانند در طیف وسیعی از صنایع وجود داشته باشند، از جمله :
- کشاورزی
- منسوجات
- نجاری
- تولید
4. انقباض برونش ناشی از ورزش (EIB)
این نوع آسم که قبلا به نام آسم ناشی از ورزش شهرت داشت معمولا در عرض چند دقیقه بعد از شروع ورزش بروز می کند و 10 تا 15 دقیقه بعد از فعالیت فیزیکی ادامه دارد.
حداکثر 90 درصد افراد مبتلا به آسم این نوع را نیز تجربه می کنند اما همه افراد مبتلا به آسم ناشی از ورزش به انواع دیگر دچار نمی باشند.
5. آسم ناشی از آسپرین
این آسم نوعی بیماری تنفسی است که در اثر مصرف آسپرین یا داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ناپروکسن یا ایبوپروفن ایجاد می شود و معمولا شدید است.
علائم آسم ناشی از آسپرین ممکن است در عرض چند دقیقه یا چند ساعت شروع می شود و بیماران معمولا دچار پولیپ بینی می باشند. حدود 9 درصد افراد مبتلا به آسم به این نوع آسم دچار هستند که معمولا به طور ناگهانی در بزرگسالان بین 20 تا 50 سال ایجاد می شود.
6. آسم شبانه
در این نوع آسم علائم بیماری شب ها بدتر می شود. به نظر می رسد محرک های زیر در طول شب باعث تحریک علائم می شوند :
- سوزش سر دل
- شوره حیوانات خانگی
- مایت های گرد و غبار
چرخه خواب طبیعی بدن نیز ممکن است آسم شبانه را تحریک کند.
7. آسم گونه سرفه ای
در این نوع آسم فرد فاقد علائم کلاسیک آسم از جمله خس خس سینه و تنگی نفس می باشد اما از سرفه مداوم و خشک رنج می برد. در صورت عدم درمان، ممکن است سایر علائم آسم نیز بروز کند.
تشخیص آسم
هیچ آزمایش یا تستی وجود ندارد که به تنهایی مشخص کننده ابتلای فرد به آسم باشد بلکه پزشک با توجه به برخی نشانه ها و معیارها این عارضه را تشخیص می دهد، از جمله :
- سابقه سلامتی : اگر اعضای خانواده فرد به این اختلال تنفسی دچار باشند خطر ابتلا به آسم در فرد افزایش می یابد
- معاینه فیزیکی : پزشک با گوشی به تنفس بیمار گوش می دهد. همچنین ممکن است تست پوستی برای یافتن علائم واکنش های آلرژیک احتمالی مانند کهیر یا اگزما انجام دهد زیرا آلرژی خطر ابتلا به آسم را افزایش می دهد
- تست تنفسی : با کمک تست های عملکرد ریوی می توان جریان هوا به داخل ریه ها را اندازه گیری نمود. در رایج ترین نوع تست که اسپیرومتری نام دارد فرد در دستگاه اندازه گیری سرعت هوا فوت می کند.
نکته : پزشکان معمولا از تست های تنفسی در کودکان زیر 5 سال استفاده نمی کنند زیرا بررسی نتیجه تست در این مواقع دشوار است. به جای آن ممکن است داروهای آسم تجویز کرده و منتظر بمانند تا نتیجه داروها و بهبود علائم را ببینند. اگر علائم بهبود پیدا کند کودک احتمالا به آسم مبتلا است. در بزرگسالان در صورتی که نتیجه تست نشان دهنده ابتلا به آسم باشد ممکن است از داروی گشاد کننده برونش یا سایر داروهای آسم استفاده شود.
طبقه بندی آسم
متخصصان برای کمک به تشخیص و درمان، بیماری آسم را با توجه به شدت آن قبل از شروع درمان به چند دسته طبقه بندی کرده اند :
- آسم متناوب : اکثر افراد به آسم متناوب مبتلا هستند که در فعالیت های روزمره آن ها اختلال ایجاد نمی کند. علائم این آسم خفیف است و کمتر از 2 روز در هفته یا 2 شب در ماه طول می کشد
- آسم پایدار خفیف : در این آسم علائم بیش از 2 بار در هفته (نه روزانه) و حداکثر 4 شب در ماه رخ می دهد
- آسم پایدار متوسط : در این آسم علائم روزانه و حداقل یک شب در هفته (نه هر شب) رخ می دهند، همچنین ممکن است برخی فعالیت های روزانه را دچار مشکل کنند
- آسم پایدار شدید : در این حالت علائم چند بار در روز و بیشتر شب ها رخ می دهد و فعالیت های روزانه را به شدت محدود می کند
علت آسم
هنوز مشخص نیست علت ابتلا به آسم چیست اما محققان بر این باور هستند که این مشکل تنفسی به دلایل مختلف ایجاد می شود که عبارتند از :
- ژنتیک : اگر پدر، مادر یا خواهر و برادر فرد به آسم مبتلا باشند احتمال ابتلا به این عارضه بیشتر خواهد بود
- سابقه عفونت های ویروسی : افرادی که سابقه عفونت های ویروسی شدید در دوران کودکی دارند (مانند عفونت ناشی از ویروس همگام سازی تنفسی) احتمالا بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند
- فرضیه بهداشتی : گفته شده سیستم ایمنی بدن نوزادانی که در ماه ها و سال های اولیه زندگی خود به حد کافی در معرض باکتری ها قرار نگرفته اند برای مقابله با آسم و سایر بیماری های آلرژیک چندان قوی نمی شود
درمان آسم
تکنیک های درمانی آسم به سه دسته اصلی تقسیم می شوند :
- تمرینات تنفسی
- درمان های سریع اثر
- داروهای کنترل طولانی مدت آسم
پزشک ممکن است با توجه به نوع آسم، سن و محرک ها از یک درمان یا ترکیبی از درمان ها استفاده کند.
1. تمرینات تنفسی
تمرینات تنفسی به ورود و خروج هوای بیشتر به ریه ها کمک می کنند و احتمالا با گذشت زمان باعث افزایش ظرفیت ریه و کاهش علائم شدید آسم می شوند. یک پزشک یا کار درمان گر می تواند این تمرینات را به بیمار آموزش دهد.
2. درمان های سریع اثر
داروهای مورد استفاده برای این منظور تنها در صورت بروز علائم آسم یا حمله آسم مورد استفاده قرار می گیرند و به تسکین سریع علائم برای تنفس بهتر کمک می کنند.
- گشاد کننده های برونش : داروهای گشاد کننده برونش در عرض چند دقیقه اثر کرده و باعث شل شدن ماهیچه های منقبض شده اطراف مسیرهای هوایی می شوند. این داروها به صورت استنشاقی یا نبولایزر استفاده می شوند
- درمان اولیه آسم : اگر یکی از اطرافیان شما دچار حمله آسم شده به او بگویید که صاف بنشیند و در استفاده از ابزار استنشاقی یا نبولایزر به او کمک کنید. 2 تا 6 پف از دارو علائم را کاهش خواهد داد اما اگر علائم بیش از 20 دقیقه ادامه داشته و استفاده مجدد از دارو اثر نداشته باشد باید با اورژانس تماس بگیرید
نکته : اگر وضعیت بیماری شما به گونه ای است که به طور مرتب به استفاده از داروهای سریع اثر نیاز پیدا می کنید بهتر است با پزشک درباره استفاده از داروهای کنترل آسم در طولانی مدت صحبت کنید.
3. داروهای کنترل طولانی مدت آسم
این داروها به صورت روزانه مصرف می شوند و به کاهش تعداد و شدت علائم کمک می کنند اما در بهبود علائم و حملات فوری نتیجه بخش نیستند.
برخی از این داروها عبارتند از :
- ضد التهاب ها : استفاده از داروهای کورتون و سایر داروهای ضد التهاب همراه با دستگاه استنشاقی می تواند به کاهش تورم و تولید مخاط در مسیرهای تنفسی کمک کرده و تنفس را راحت تر کند
- آنتی کولینرژیک ها : این داروها از منقبض شدن عضلات اطراف مسیرهای هوایی جلوگیری می کنند و معمولا به طور روزانه و در ترکیب با ضد التهاب ها مصرف می شوند
- گشاد کننده های برونش طولانی اثر : این داروها فقط در ترکیب با داروهای ضد التهاب آسم مصرف می شوند
- داروهای بیولوژیک درمانی : این داروهای تزریقی جدید ممکن است به افراد مبتلا به آسم شدید کمک کنند
4. ترموپلاستی برونشی
در این تکنیک درمانی از الکترود برای گرم شدن مسیرهای هوایی داخل ریه ها استفاده می شود که به کاهش اندازه عضله و جلوگیری از انقباض آن ها کمک می کند. این روش برای افراد مبتلا به آسم شدید در نظر گرفته شده و همگانی نیست.
توجه داشته باشید :
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای آسم وجود ندارد اما به کمک درمان های ذکر شده می توان علائم آسم را کاهش داد. اگر قبلا به آسم مبتلا نبوده اید اما به تازگی دچار خس خس سینه، سرفه یا تنگی نفس شده اید حتما موضوع را به پزشک اطلاع دهید.
بعد از تشخیص آسم توسط پزشک و ثابت کردن وضعیت بیماری با کمک روش های درمانی، لازم است حداقل یک بار (یا بیشتر) در سال به پزشک مراجعه شود. همچنین اگر در این مدت احساس ضعف دارید، نمی توانید فعالیت های روزمره خود را انجام دهید یا دچار خس خس و سرفه ای شده اید که بهبود پیدا نمی کند فورا به پزشک اطلاع دهید.
با پزشک خود درباره نوع آسم، عوامل تحریک کننده علائم، بهترین روش های درمانی روزانه و برنامه درمانی برای حملات آسم مشورت کنید.
حملات آسم
حمله آسم زمانی رخ می دهد که علائم آسم به تدریج بدتر شوند. در این حالت مجاری تنفسی متورم و لوله های برونش باریک می شوند به طوری که فرد به سختی نفس می کشد. برخی علائم حمله آسم عبارتند از :
- تنفس عمیق و سریع
- سرفه
- خس خس سینه
- تنگی نفس
- افزایش ضربان قلب
- آشفتگی
گرچه حملات آسم ممکن است بدون دارو و به سرعت برطرف شوند اما لازم است با پزشک تماس گرفته شود زیرا در برخی موارد زندگی بیمار را تهدید می کنند. هر چه مدت زمان حمله آسم بیشتر باشد روی توانایی تنفس تاثیر بیشتری می گذارد، به همین دلیل معمولا نیاز است به اورژانس مراجعه شود.
با مصرف داروهایی که به مدیریت علائم آسم کمک می کنند می توان از تشدید این وضعیت جلوگیری کرد.
مقایسه آسم و بیماری انسداد مزمن ریوی
بیماری انسداد مزمن ریوی و آسم معمولا با هم اشتباه گرفته می شوند زیرا هر دو از بیماری های تنفسی هستند که علائم مشابهی دارند. به عنوان مثال در هر دو عارضه مواردی همچون خس خس سینه، سرفه و مشکل تنفسی دیده می شود، با این حال این دو بیماری کاملا با هم تفاوت دارند.
انسداد مزمن ریوی اصطلاحی است که برای شناسایی گروهی از بیماری های تنفسی پیش رونده شامل برونشیت مزمن و آمفیزم استفاده می شود. در این بیماری ها به دلیل التهاب در مجاری تنفسی، جریان هوا در مجاری تنفسی کاهش می یابد و ممکن است با گذشت زمان وضعیت بیماری بدتر شود.
آسم در هر سنی رخ می دهد اما معمولا در کودکان تشخیص داده می شود در حالی که تشخیص انسداد مزمن ریوی معمولا در سن حداقل 45 سالگی می باشد.
لازم به ذکر است بیش از 40 درصد مبتلایان به انسداد مزمن ریوی به آسم نیز دچار هستند و خطر ابتلا به هر دو بیماری با افزایش سن بیشتر می شود.
عوامل ایجاد کننده آسم – به جز ژنتیک – هنوز مشخص نیست اما حملات آسم اغلب نتیجه قرار گرفتن در معرض عوامل محرک مانند ورزش یا بو می باشد، این محرک ها می توانند مشکلات تنفسی را بدتر کنند.
لازم به ذکر است شایع ترین علت انسداد مزمن ریوی سیگار کشیدن است و این فاکتور، عامل 9 مورد از هر 10 مورد مرگ ناشی از انسداد مزمن ریوی می باشد.
هدف از روش های درمانی آسم و بیماری انسداد مزمن ریوی کاهش علائم است تا فرد بتواند سبک زندگی فعالانه خود را حفظ کند.
عوامل محرک
لیست گسترده ای از شرایط و محیط ها ممکن است علائم آسم را تحریک کنند، برخی از آن ها عبارتند از :
- بیماری ها : بیماری های تنفسی مانند ویروس ها، ذات الریه و آنفلوآنزا ممکن است حملات آسم را تحریک کنند
- ورزش : افزایش فعالیت های فیزیکی می تواند تنفس را دشوارتر کند
- مواد محرک موجود در هوا : افراد مبتلا به آسم ممکن است به عوامل تحریک کننده مانند گازهای شیمیایی، بوی شدید و دود حساس باشند
- آلرژن ها : شوره بدن حیوانات خانگی، گرد و غبار و گرده گل ها تنها چند نمونه از مواد آلرژی زایی است که می توانند علائم آسم را تحریک کنند
- شرایط آب و هوایی خاص : آب و هوای بیش از حد مرطوب یا هوای سرد ممکن است آسم را تحریک کند
- احساسات : رفتارهای احساسی همچون داد زدن، خندیدن و گریه کردن نیز می تواند باعث بروز حمله آسم شود
پیشگیری از آسم
از آن جا که علت دقیق آسم هنوز شناسایی نشده، چگونگی پیشگیری از این عارضه التهابی دشوار است. با این حال بهتر است به توصیه های زیر توجه داشته باشید :
- از مواد شیمیایی، بوها یا محصولاتی که در گذشته باعث مشکلات تنفسی شده اند دور بمانید
- تا حد امکان سعی کنید از قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی زا مانند گرد و غبار یا کپک که باعث بروز حملات آسم می شوند اجتناب کنید
- ایجاد ایمنی در برابر آلرژن ها از طریق واکسن ممکن است به تغییرات در سیستم ایمنی بدن کمک کند. با این کار بدن نسبت به محرک هایی که با آن ها روبرو می شود حساسیت کمتری نشان می دهد
- پزشک احتمالا در کنار داروهای اورژانسی برای حملات آسم از داروهای روزانه نیز استفاده می کند
برای کاهش خطر بروز حملات آسم به نکات زیر توجه کنید :
- استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل به بهبود کلی سلامت کمک می کند
- احتمال بروز آسم در افرادی که دچار اضافه وزن و چاقی هستند بیشتر است. کاهش وزن برای قلب، مفاصل و ریه ها بهتر است
- محرک هایی مانند دود سیگار می تواند آسم را تحریک کند و خطر ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی را افزایش دهد
- فعالیت های فیزیکی می تواند باعث بروز حملات آسم شود، اگرچه ورزش منظم در واقع می تواند به کاهش خطر مشکلات تنفسی کمک کند
- استرس می تواند محرک علائم آسم باشد و همچنین توقف حمله را دشوارتر کند
- استفاده از غذاهای سرشار از مواد مغذی برای کمک به کاهش علائم آسم ضروری است اما آلرژی هایی غذایی نیز می توانند علائم را تحریک کنند
منبع: healthline
