کم خونی (به انگلیسی: Anemia) از اختلالات خونی ناشی از کمبود گلبول های قرمز خون است که بسیاری از مردم دنیا از آن رنج می برند و حدود 1.6 میلیارد نفر در جهان به آن مبتلا هستند.
این عارضه با علائم گوناگون همراه است و به دلایل مختلف ایجاد می شود که هر یک تکنیک درمانی منحصر به خودش را دارد.
در ادامه قصد داریم درباره کم خونی و علل، علائم و روش های درمان این اختلال صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم خونی چیست؟
کم خونی از اختلالات شناخته شده در سراسر دنیا است و زمانی رخ می دهد که تعداد گلبول های قرمز خون سالم در بدن تا حد زیادی کاهش یابد. از آن جا که گلبول های قرمز خون اکسیژن را به تمام بافت های بدن منتقل می کنند، پایین بودن تعداد آن ها باعث می شود اکسیژن خون کمتر از حد مجاز شود و بسیاری از علائم کم خونی نیز به دلیل کاهش اکسیژن رسانی به بافت ها و اندام های حیاتی بدن ایجاد می شود.
کم خونی با اندازه گیری سطح هموگلوبین خون مشخص می شود، این پروتئین در گلبول های قرمز حضور دارد و اکسیژن را از ریه ها به بافت های بدن می رساند.
گفته شده کم خونی در جهان بیش از 1.6 میلیارد نفر را درگیر کرده و زنان و افرادی که از بیماری های مزمن مانند سرطان رنج می برند بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند.
علت کم خونی
همان طور که می دانید سطح کافی آهن رژیم غذایی، ویتامین B12 و فولات برای بلوغ گلبول های قرمز خون ضروری است. در حالت طبیعی روزانه 0.8 تا 1 درصد گلبول های قرمز خون جایگزین می شوند و میانگین طول عمر این سلول ها بین 100 تا 120 روز می باشد.
در این میان هر فرایندی که تاثیر منفی روی تعادل بین سرعت تولید و تخریب گلبول های قرمز داشته باشد می تواند باعث بروز کم خونی شود.
دلایل کم خونی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند :
- مواردی که تولید گلبول های قرمز خون را کاهش می دهند
- مواردی که سرعت تخریب و از بین رفتن گلبول های قرمز خون را افزایش می دهند
عواملی که تولید گلبول های قرمز را کاهش داده و باعث بروز کم خونی می شوند عبارتند از :
- ناکافی بودن تحریک ایجاد شده توسط هورمون اریتروپویتین (که توسط کلیه ها تولید می شود) برای تولید گلبول های قرمز خون
- مصرف نا کافی آهن، ویتامین B12 یا فولات
- کم کاری تیروئید
هر اختلالی که باعث شود گلبول های قرمز خون با سرعتی بیشتر از تولید آن ها از بین بروند می تواند به کم خونی منجر شود. این مسئله معمولا در اثر خونریزی رخ می دهد که می تواند به دلایل زیر باشد :
- آندومتریوز
- تصادف و سوانح
- ضایعات دستگاه گوارش
- قاعدگی
- زایمان
- خونریزی رحمی بیش از حد
- عمل جراحی
- سیروز کبدی که شامل زخم کبد می باشد
- فیبروز (بافت اسکار) درون مغز استخوان
- همولیز، پارگی گلبول های قرمز خون که می تواند در اثر مصرف برخی داروها یا ناسازگاری Rh رخ دهد
- اختلالات کبد و طحال
- اختلالات ژنتیکی مانند کمبود گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز، تالاسمی، کم خونی داسی شکل
نکته : به طور کلی کمبود آهن شایع ترین علت کم خونی می باشد که تقریبا نیمی از موارد کم خونی را تشکیل می دهد و نوعی اختلال تغذیه ای مهم در سراسر دنیا محسوب می شود.
نیازهای غذایی روزانه و کم خونی
نیاز روزانه بدن به ویتامین ها و آهن با توجه به جنسیت و سن متفاوت است. به عنوان مثال زنان به دلیل از دست دادن آهن طی دوران قاعدگی، رشد جنین در بارداری و همچنین شیر دهی به آهن و فولات بیشتری نسبت به مردان نیاز دارند.
آهن
طبق گفته موسسه ملی بهداشت آمریکا مقدار آهن توصیه شده برای بزرگسالان بین 19 تا 50 سال به شرح زیر می باشد :
- برای آقایان 8 میلی گرم
- برای خانم ها 18 میلی گرم
- در دوران بارداری 27 میلی گرم
- در دوران شیردهی 9 میلی گرم
این در حالیست که مردان و زنان بالای 50 سال به 8 میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. اگر آهن مورد نیاز بدن از طریق رژیم غذایی تامین نشود ممکن است نیاز به مصرف مکمل باشد.
برخی منابع خوب آهن در رژیم غذایی عبارتند از :
- جگر گاو و مرغ
- گوشت پا و ران بوقلمون
- گوشت قرمز مانند گوشت گاو
- غذاهای دریایی
- غلات غنی شده
- بلغور جو دوسر
- عدس
- لوبیا
- اسفناج
فولات
فولات نوعی اسید فولیک است که به طور طبیعی در بدن ایجاد می شود.
به طور کلی مردان و زنان بالای 14 سال به 400 میکرو گرم DEF فولات غذایی در روز نیاز دارند در حالی که برای خانم هایی که در دوران بارداری یا شیردهی به سر می برند میزان دریافتی توصیه شده به ترتیب 600 میکرو گرم DEF و 500 میکرو گرم DEF در روز می باشد.
لازم به ذکر است یک میکرو گرم DEF = یک میکرو گرم فولات موجود در مواد غذایی طبیعی = 0.5 میکرو گرم اسید فولیک که به صورت مکمل و با معده خالی مصرف می شود = 0.6 میکرو گرم اسید فولیک مصرف شده به همراه غذا
برخی منابع غذایی غنی از فولات عبارتند از :
- جگر گاو
- عدس
- اسفناج
- لوبیا سفید
- مارچوبه
- تخم مرغ
مصرف غلات و نان غنی شده نیز به عنوان روشی برای افزودن اسید فولیک به رژیم غذایی شناخته شده است.
ویتامین B12
نیاز روزانه بزرگسالان به ویتامین B12 حدود 2.4 میکرو گرم در روز می باشد در حالی که زنان باردار روزانه به 2.6 میکرو گرم و خانم های شیرده به 2.8 میکرو گرم در روز نیاز دارند.
جگر گاو و صدف دو کفه ای بهترین منابع ویتامین B12 محسوب می شوند. سایر منابع عبارتند از :
- ماهی
- گوشت
- مرغ
- تخم مرغ
- محصولات لبنی
کسانی که مقدار کافی ویتامین B12 از رژیم غذایی خود دریافت نمی کنند می توانند از مکمل های این ویتامین برای تامین نیاز روزانه بدن خود استفاده کنند.
آیا به مکمل های غذایی نیاز است؟
افرادی که می دانند به کم خونی مبتلا هستند یا در طول روز مقادیر کافی از مواد مغذی ذکر شده دریافت نمی کنند می توانند برای تامین نیاز روزانه خود از مکمل های آهن، فولات و ویتامین B12 استفاده کنند.
علائم کم خونی
یکی از بارزترین علائم کم خونی این است که افراد مبتلا به این بیماری معمولا رنگ پریده به نظر می رسند و اغلب از سرماخوردگی شکایت می کنند. این افراد ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند :
- سبکی سر یا سرگیجه به خصوص هنگام فعالیت یا ایستادن
- هوس های غذایی غیر معمول مانند هوس خوردن یخ، خاک رس یا خاک
- مشکل در تمرکز یا خستگی
- یبوست
برخی انواع کم خونی می توانند باعث التهاب زبان شوند که در نتیجه آن زبان صاف و براق، قرمز و اغلب دردناک می شود. اگر کم خونی شدید باشد ممکن است فرد غش کند و پایین آمدن بیش از حد اکسیژن خون می تواند به حمله قلبی منجر شود. علائم دیگر عبارتند از :
- ناخن های شکننده
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
افرادی که کم خونی دارند احتمالا با موارد زیر نیز مواجه می شوند :
- فشار خون بالا یا بیش از حد پایین
- رنگ پریدگی پوست
- زردی
- افزایش ضربان قلب
- سوفل قلبی
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
- بزرگ شدن طحال یا کبد
- گلوسیت زبان
افرادی که علائم و نشانه های کم خونی دارند باید به پزشک مراجعه کنند، به خصوص اگر غش کرده یا درد قفسه سینه داشته باشند.
تشخیص کم خونی
تشخیص کم خونی با بررسی سابقه پزشکی فرد و خانواده اش و معاینه فیزیکی آغاز می شود.
سابقه خانوادگی ابتلا به انواع خاصی از کم خونی مانند کم خونی سلول داسی شکل می تواند به تشخیص کمک کند. همچنین سابقه قرار گرفتن در معرض عوامل سمی در خانه یا محل کار ممکن است به یک علت محیطی در ابتلا به کم خونی اشاره داشته باشد.
آزمایش های تشخیصی زیر در این زمینه کمک کننده هستند، از جمله :
- تست شمارش کامل خون (CBC) : آزمایش خون CBC تعداد و اندازه گلبول های قرمز خون را نشان می دهد. همچنین مشخص می کند آیا سطح سایر سلول های خونی مانند گلبول های سفید و پلاکت طبیعی است یا خیر
- سطح آهن سرم : این آزمایش خون نشان می دهد آیا فقر آهن علت کم خونی است یا خیر
- تست فریتین : این آزمایش خون ذخایر آهن در بدن را بررسی می کند
- آزمایش ویتامین B12 : این آزمایش سطح ویتامین B12 را نشان می دهد و به پزشک کمک می کند تا کمبود ویتامین را تشخیص دهد
- آزمایش اسید فولیک : این آزمایش خون پایین بودن سطح فولات سرم را نشان می دهد
- آزمایش مدفوع : این آزمایش مواد شیمیایی در نمونه مدفوع را بررسی می کند تا وجود خون در مدفوع مشخص شود. اگر در مدفوع خون دیده شود نشانه این است که نقطه ای از دستگاه گوارش از دهان گرفته تا راست روده خون از دست می دهد. مشکلاتی همچون زخم معده، کولیت روده و سرطان روده بزرگ می توانند علت این مسئله باشد.
بر اساس نتایج آزمایش های ذکر شده ممکن است پزشک تصمیم بگیرد آزمایش های دیگری نیز انجام دهد، مانند :
- رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی
- عکس برداری باریم از روده بزرگ
- اشعه ایکس
- سی تی اسکن از شکم
درمان کم خونی
با توجه به علل مختلفی که باعث بروز کم خونی می شوند طیف گسترده ای از درمان ها وجود دارد که هر یک به طریقی سعی می کند تعداد گلبول های قرمز خون و به دنبال آن میزان اکسیژن در خون را افزایش دهد.
برخی از درمان ها با توجه به علت عبارتند از :
- کم خونی ناشی از فقر آهن : در این موارد مصرف مکمل های آهن و تغییرات غذایی می تواند کمک کننده باشد و در صورت لزوم پزشک علت خونریزی بیش از حد را شناسایی و برطرف می کند
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین : در این مورد درمان ها احتمالا شامل مصرف مکمل های غذایی و آمپول های ویتامین B12 باشد زیرا این ویتامین به درستی از طریق دستگاه گوارش جذب نمی شود
- تالاسمی : در این مورد درمان ها شامل مکمل های اسید فولیک، کی لیت آهن و برای برخی افراد انتقال خون و پیوند مغز استخوان می باشد
- کم خونی به دلیل بیماری مزمن : پزشک روی درمان بیماری زمینه ای تمرکز می کند
- کم خونی آپلاستیک : درمان شامل انتقال خون یا پیوند مغز استخوان است
- کم خونی داسی شکل : درمان معمولا شامل اکسیژن درمانی، داروهای ضد درد و مایعات درون وریدی می باشد. همچنین ممکن است از آنتی بیوتیک ها، مکمل های اسید فولیک، انتقال خون و داروی سرطانی هیدروکسی اوره استفاده شود
- کم خونی همولیتیک : برنامه درمانی ممکن است شامل داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، درمان عفونت ها و پلاسما فرزیس باشد که خون را فیلتر می کند.
پزشک و متخصص تغذیه می توانند راهنمایی هایی لازم را ارائه دهند تا بدن فرد مقدار مناسب ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی مورد نیازش را از رژیم غذایی دریافت کند. یک رژیم غذایی مناسب و متعادل می تواند از بروز مجدد کم خونی های ناشی از مواد مغذی جلوگیری کند.
در برخی موارد شدید کم خونی، ممکن است پزشک از تزریق اریتروپویتین برای افزایش تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان استفاده کند. اگر خونریزی رخ دهد یا سطح هموگلوبین بسیار پایین باشد احتمالا نیاز به انتقال خون می باشد.
سخن پایانی …
وضعیت اختلال کم خونی در طولانی مدت به علت و پاسخ بدن به درمان بستگی دارد. این عارضه کاملا قابل درمان است اما در صورت عدم درمان می تواند خطرناک باشد.
توصیه می شود همواره به برچسب های مواد غذایی توجه کنید و از مولتی ویتامین هایی استفاده کنید که آهن روزانه مورد نیاز بدن در طول روز را تامین می کنند.
در صورت مشاهده علائم کم خونی با پزشک خود مشورت کنید به خصوص اگر سابقه خانوادگی در این زمینه دارید. پزشک احتمالا درمان را با تغییرات در رژیم غذایی یا مکمل های آهن شروع می کند.
کمبود آهن می تواند نشانه ای از بیماری های جدی تر باشد بنابراین توجه به علائم آن بسیار مهم است. در بیشتر موارد تنها با اصلاح رژیم غذایی یا مصرف مکمل آهن می توان کم خونی را درمان کرد.
منبع: healthline
