اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (به انگلیسی: ADHD) نوعی اختلال سلامت روانی است که در سراسر دنیا شایع بوده و کودکان و بزرگسالان از آن رنج می برند. این بیماری به دو نوع تقسیم می شود و هر نوع علائم مختلفی دارد که با روش های متفاوت درمان می شوند.
در ادامه قصد داریم درباره اختلال ADHD و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اختلال ADHD چیست؟
اختلال ADHD نوع اختلال روانی است که می تواند به رفتارهای بیش فعال و تکانشی غیر طبیعی در فرد منجر شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در تمرکز روی یک کار یا نشستن آرام و طولانی مدت در یک جا دچار مشکل باشند.
این اختلال هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می شود.
علائم ADHD
علائم اختلال بیش فعالی و کمبود توجه طیف گسترده ای از رفتارها را شامل می شود که برخی از آن ها عبارتند از :
- مشکل در تمرکز یا توجه در انجام کارها
- فراموش کردن تکمیل کارها
- به راحتی دچار حواس پرتی شدن
- مشکل در آرام نشستن یک جا
- قطع کردن صحبت دیگران
افراد مبتلا به این عارضه ممکن است برخی یا همه علائم را تجربه کنند، علائم به نوع اختلال بستگی دارد.
انواع ADHD
برای تشخیص دقیق تر، این اختلال به سه گروه تقسیم بندی شده است که شامل موارد زیر می باشد :
- عمدتا بی توجه
- عمدتا بیش فعالی – تکانشی
- ترکیبی از هر دو
1. عمدتا بی توجه
در این نوع اختلال همان طور که از نامش مشخص است فرد در تمرکز، تکمیل کار و دنبال کردن دستورالعمل ها به شدت دچار مشکل است.
از آن جا که کودکان مبتلا به این عارضه معمولا باعث بروز اختلال در کلاس نمی شوند این مشکل عمدتا به درستی تشخیص داده نمی شود و بیشتر در دختران مبتلا به ADHD دیده می شود.
2. عمدتا بیش فعالی – تکانشی
افراد مبتلا به این نوع ADHD در درجه اول رفتار بیش فعالی و تکانشی از خود نشان می دهند که شامل بی قراری، قطع کردن صحبت دیگران و مشکل در انتظار رسیدن نوبت شان می باشد.
عدم توجه در این نوع اختلال کمتر از نوع قبل است اما ممکن است فرد گاهی با مشکل تمرکز در کارها نیز مواجه شود.
3. ترکیب هر دو
این نوع ADHD شایع ترین نوع است و در آن افراد مبتلا ترکیبی از علائم کم توجهی و بیش فعالی را از خود نشان می دهند. این علائم شامل عدم توانایی در توجه، تمایل به تکانشی بودن و انرژی بیش از حد می باشد.
نکته : نوع اختلال نحوه درمان آن را مشخص می کند و از آن جا که نوع ممکن است با گذشت زمان تغییر کند، درمان نیز ممکن است نیاز به تغییر داشته باشد.
مقایسه اختلال نقص توجه (ADD) و بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
اختلال نقص توجه یک اصطلاح قدیمی است که در گذشته برای توصیف افرادی که دچار کمبود توجه بودند اما علائم بیش فعالی نداشتند استفاده می شد اما امروزه این اختلال زیر گروهی از ADHD محسوب می شود که عمدتا بی توجه نام دارد.
این در حالیست که ADHD نام اصلی اختلال است، این نام سال 2013 رسمی شده است.
ADHD در بزرگسالان
در بیش از 60 درصد کودکان مبتلا به ADHD علائم بیماری تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند اما در بسیاری از آن ها علائم با افزایش سن کاهش یافته یا دفعات بروز آن کمتر می شود.
درمان این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا در صورت عدم درمان می تواند روی جنبه های مختلف زندگی در بزرگسالی اثر منفی بگذارد. به عنوان مثال مواردی همچون مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و بی حوصلگی ممکن است در محل کار، خانه و روابط مختلف فرد مشکل ایجاد کنند.
ADHD در کودکان
اختلال ADHD یکی از شایع ترین اختلالات رشد عصبی در کودکان محسوب می شود. گفته شده از هر 10 کودک بین 5 تا 17 سال یک نفر به این اختلال مبتلا است.
کودکان مبتلا معمولا با مشکلاتی در مدرسه دست و پنجه نرم می کنند و اغلب در کسب امتیاز و موفقیت در محیط کنترل شده کلاس دچار مشکل هستند.
تشخیص ADHD در پسر بچه ها 2 برابر دختر بچه ها است، شاید به این دلیل که تمایل به بروز علائم واضح بیش فعالی در پسران بیشتر است. اگرچه برخی دختران مبتلا نیز علائم کلاسیک بیش فعالی را از خود نشان می دهند اما بسیاری از آن ها فاقد این علائم هستند.
برخی علائم ADHD در دخترها عبارتند از :
- دائما خیال پردازی کردن
- پر حرف بودن بیشتر از بیش فعال بودن
به علاوه از آن جا که بسیاری از علائم ADHD با رفتارهای معمولی دوران کودکی شباهت دارد، تشخیص این اختلال بسیار دشوار است.
علت ADHD
اگرچه ADHD نوعی اختلال بسیار شایع است اما محققان هنوز درباره علت آن اطلاعات کامل به دست نیاورده اند. به نظر می رسد این اختلال ریشه عصبی دارد و ژنتیک نیز ممکن است در بروز آن نقش داشته باشد.
برخی تحقیقات نشان داده کاهش دوپامین در بدن عامل بروز ADHD می باشد. دوپامین نوعی ماده شیمیایی در مغز است که به انتقال سیگنال ها از یک عصب به عصب دیگر کمک می کند و در ایجاد حرکات و واکنش های احساسی نقش دارد.
طبق برخی تحقیقات نیز تفاوت ساختاری در مغز عامل این اختلال می باشد. گفته شده حجم ماده خاکستری در مغز افراد مبتلا به ADHD کمتر از دیگران است. ماده خاکستری مغز توانایی های زیر را مدیریت می کند :
- سخن گفتن
- خود کنترلی
- تصمیم گیری
- کنترل عضلات
درباره سایر علل احتمالی از جمله سیگار کشیدن در دوران بارداری نیز تحقیقات بیشتری در حال انجام است.
تشخیص ADHD
پزشکان معتقد هستند تنها با یک آزمایش نمی توان ADHD را تشخیص داد و از ابتلای فرد به این اختلال مطمئن شد.
پزشک برای تشخیص ابتدا علائمی که کودک یا فرد بزرگسال طی شش ماه اخیر با آن ها درگیر بوده را مورد بررسی قرار می دهد و احتمالا اطلاعات بیشتری از معلم ها یا اعضای خانواده او کسب می کند، همچنین ممکن است از چک لیست ها و مقیاس های درجه بندی برای بررسی علائم استفاده کند.
معاینه فیزیکی برای بررسی احتمال ابتلا به سایر مشکلات سلامتی نیز مورد نیاز می باشد.
اگر به ابتلای خود یا فرزندتان مشکوک هستید حتما با پزشک مشورت کرده و از مشاور مدرسه کمک بگیرید.
درمان ADHD
درمان ADHD معمولا شامل رفتار درمانی، دارو درمانی یا هر دو می باشد.
در رفتار درمانی به فرد در یادگیری نحوه کنترل رفتارهایش کمک می شود و پزشک درباره چگونگی تاثیر این اختلال روی زندگی و روش های مدیریت آن با فرد صحبت می کند.
تعدادی از داروها نیز برای افراد مبتلا به این اختلال مفید هستند. این داروها به گونه ای طراحی شده اند که مواد شیمیایی در مغز را تحت تاثیر قرار داده و باعث می شوند فرد انگیزه ها و کارهای خود را راحت تر کنترل کند. برخی از آن ها عبارتند از :
- داروهای محرک : محرک های سیستم عصبی مرکزی متداول ترین داروهای این بیماری هستند و باعث افزایش دوپامین و نوراپی نفرین در مغز می شوند. از جمله این داروها می توان به متیل فنیدات (ریتالین) و محرک های مبتنی بر آمفتامین اشاره کرد.
- داروهای غیر محرک : زمانی که داروهای محرک اثر بخش نباشند یا عوارض جانبی به دنبال داشته باشند امکان دارد پزشک از داروهای غیر محرک استفاده کند. برخی از این داروها با افزایش سطح نوراپی نفرین در مغز عمل می کنند و از جمله آن ها می توان به آتوموکستین و برخی داروهای ضد افسردگی مانند بوپروپیون اشاره کرد.
نکته : داروهای این اختلال می توانند فواید و عوارض جانبی زیادی داشته باشند و حتما باید زیر نظر پزشک مصرف شوند.
درمان های طبیعی ADHD
برخی روش های درمانی طبیعی نیز ممکن است برای بهبود علائم ADHD استفاده شود. به عنوان مثال پیروی از سبک زندگی سالم در مدیریت علائم کمک کننده است، از جمله :
- استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل
- حداقل 60 دقیقه ورزش در روز
- خواب کافی
- استفاده کمتر از تلفن، کامپیوتر و تلویزیون
یوگا و تای چی و گذراندن اوقات فراغت در فضای آزاد نیز می تواند به آرامش ذهن بیش از حد فعال فرد کمک کرده و علائم را کاهش دهد. مراقبه ذهن آگاهی روش درمانی دیگری است که گفته شده تاثیر خوبی در روند توجه، افکار و همچنین اضطراب و افسردگی دارد.
از سوی دیگر پرهیز از مواد غذایی آلرژی زا و افزودنی های غذایی روش بالقوه ای برای کاهش علائم این اختلال محسوب می شود.
توجه داشته باشید :
استفاده از برنامه ای با ساختار منظم برای افراد مبتلا به ADHD مفید است. برای بزرگسالان بهتر است از لیست ها، تقویم و یادآورها استفاده شود و برای کودکان نیز انجام تکالیف درسی و قرار دادن وسایل مورد استفاده مانند اسباب بازی ها و کوله پشتی در یک مکان مخصوص در خانه به بهبود علائم کمک می کند.
نکته : اگرچه این بیماری در صورت عدم درمان می تواند تاثیر جدی روی زندگی بگذارد اما فراموش نکنید بسیاری از مبتلایان به بیش فعالی از زندگی کامل و موفقیت آمیز برخوردار هستند.
آیا ADHD ناتوان کننده است؟
اگرچه ADHD نوعی اختلال رشد عصبی است و اختلال یادگیری محسوب نمی شود با این حال علائم آن می تواند یادگیری را دشوار کند. همچنین ممکن است برخی افراد همزمان به ADHD و اختلالات یادگیری مبتلا باشند.
معلمان می توانند برای کاهش هر گونه تاثیر منفی ADHD روی یادگیری کودکان کمک کننده باشند، به عنوان مثال زمان بیشتری برای انجام تکالیف و امتحانات این کودکان در نظر گرفته یا از سیستم پاداش شخصی استفاده کنند.
این اختلال اگرچه از نظر فنی ناتوان کننده نیست اما می تواند اثرات مادام العمر روی فرد داشته باشد.
ADHD و افسردگی
خطر ابتلا به افسردگی در افراد مبتلا به ADHD بالا است. در واقع میزان افسردگی ماژور در کودکانی که از ADHD رنج می برند 5 برابر بیشتر از سایر کودکان می باشد. در بزرگسالان نیز 31 درصد موارد از افسردگی رنج می برند.
اگرچه ابتلا به ADHD و افسردگی به طور همزمان وضعیت بیماری را تشدید می کند اما خوشبختانه برای هر دو عارضه، درمان های موثری انجام می شود که اغلب با یکدیگر هم پوشانی دارند. همان طور که گفتیم برخی داروهای افسردگی مانند بوپروپیون گاهی برای کاهش علائم این اختلال استفاده می شوند.
منبع: healthline
