عوارض و مضرات مصرف زیاد آهن در بدن چیست؟

آهن یک ماده معدنی ضروری است با این حال، مانند بسیاری از مواد مغذی دیگر، در مقادیر زیاد مضر می باشد.

در واقع آهن آنقدر سمی است که جذب آن از دستگاه گوارش به شدت کنترل می شود. در بیشتر موارد این کار اثرات مضر آهن اضافی را به حداقل می رساند.

در ادامه این مقاله با عوارض و مضرات مصرف زیاد آهن در بدن آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛

آهن چیست؟

آهن یک ماده معدنی ضروری در رژیم غذایی است که بیشتر توسط گلبول های قرمز خون استفاده می شود. آهن بخش مهمی از هموگلوبین، پروتئینی است که در گلبول های قرمز خون یافت می شود. هموگلوبین مسئول رساندن اکسیژن به تمام سلول های بدن است.

دو نوع آهن در رژیم غذایی وجود دارد :

آهن هِم : این نوع آهن فقط در غذاهای حیوانی و بیشتر در گوشت قرمز یافت می شود و نسبت به آهن غیر هِم راحت‌ تر جذب می‌ شود
آهن غیر هِم : بیشتر آهن رژیمی به شکل غیر هِم است. هم در حیوانات و هم در گیاهان یافت می شود. جذب آن را می توان با اسیدهای آلی مانند ویتامین C افزایش داد اما توسط ترکیبات گیاهی مانند فیتات کاهش می یابد

افرادی که در رژیم غذایی خود آهن هِم کم مصرف می کنند یا اصلا مصرف نمی کنند، در معرض افزایش خطر کمبود آهن هستند.

بسیاری از افراد به خصوص زنان دچار کمبود آهن هستند. در واقع کمبود آهن شایع ترین کمبود مواد معدنی در جهان است.

تنظیم ذخایر آهن در بدن

دو دلیل وجود دارد که چرا سطح آهن در بدن به شدت تنظیم می شود :

آهن یک ماده مغذی ضروری است که در بسیاری از عملکردهای اساسی بدن نقش دارد بنابراین باید مقدار کمی از آن را دریافت کنیم
سطوح بالای آهن به طور بالقوه سمی است بنابراین باید از دریافت بیش از حد آن اجتناب کنیم

بدن با تنظیم میزان جذب آهن از دستگاه گوارش، سطح آهن را تنظیم می کند. هپسیدین، هورمون تنظیم کننده آهن بدن، مسئول حفظ تعادل ذخایر آهن است و عملکرد اصلی آن سرکوب جذب آهن است.

اساسا این تنظیم به روش زیر کار می کند :

ذخایر آهن بالا -> سطح هپسیدین افزایش می یابد -> جذب آهن کاهش می یابد
ذخایر کم آهن -> سطوح هپسیدین کاهش می یابد -> جذب آهن افزایش می یابد

در بیشتر مواقع این سیستم به خوبی کار می کند. با این حال برخی اختلالات که تولید هپسیدین را سرکوب می کنند، می توانند منجر به اضافه بار آهن شوند.

از سوی دیگر شرایطی که تشکیل هپسیدین را تحریک می کنند ممکن است باعث کمبود آهن شوند.

تعادل آهن نیز تحت تاثیر میزان آهن در رژیم غذایی ما قرار می گیرد. با گذشت زمان رژیم های غذایی کم آهن ممکن است باعث کمبود آن شوند. به همین ترتیب مصرف بیش از حد مکمل های آهن ممکن است باعث مسمومیت شدید با آهن شود.

عوارض و مضرات زیاده روی در مصرف آهن

1. مسمومیت با آهن

مسمومیت با آهن می تواند ناگهانی یا تدریجی باشد.

بسیاری از مشکلات جدی سلامتی ممکن است در اثر مصرف بیش از حد تصادفی، مصرف مکمل‌ های با دوز بالا برای مدت طولانی یا اختلالات مزمن اضافه بار آهن ایجاد شوند.

در شرایط عادی آهن آزاد بسیار کمی در جریان خون گردش می کند. آهن آزاد به طور ایمن به پروتئین هایی مانند ترانسفرین متصل می شود که از ایجاد آسیب جلوگیری می کند.

با این حال مسمومیت با آهن می تواند به میزان قابل توجهی سطح آهن آزاد را در بدن افزایش دهد. آهن آزاد یک پرو اکسیدان است – برعکس یک آنتی اکسیدان – و ممکن است باعث آسیب به سلول ها شود.

شرایط متعددی ممکن است باعث افزایش آهن آزاد در بدن شوند که عباتند از :

مسمومیت با آهن : مسمومیت زمانی رخ می دهد که افراد، معمولا کودکان، بیش از حد مکمل های آهن مصرف کنند
هموکروماتوز ارثی : یک اختلال ژنتیکی که با جذب بیش از حد آهن از غذا مشخص می شود

مسمومیت حاد با آهن زمانی اتفاق می افتد که افراد در مصرف مکمل های آهن زیاده روی کنند. مقادیر کمتر از 20 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن معمولا بی خطر هستند اما ممکن است علائم گوارشی خفیفی ایجاد کنند. مقادیر بین 20 تا 60 میلی گرم بر کیلوگرم مسمومیت خفیف تا متوسط ایجاد می کنند و دوزهای بالاتر از 60 میلی گرم بر کیلوگرم می توانند باعث فروپاشی گردش خون و علائم جدی شوند.

به طور مشابه، مصرف مکرر مکمل آهن با دوز بالا ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند. حتما دستور العمل‌ های مکمل‌ های آهن را دنبال کنید و هرگز بیش از آنچه پزشک توصیه می‌ کند مصرف نکنید.

علائم اولیه مسمومیت با آهن ممکن است شامل درد معده، حالت تهوع و استفراغ باشد. به تدریج آهن اضافی در اندام های داخلی تجمع می یابد و باعث آسیب بالقوه کشنده به مغز و کبد می شود.

مصرف طولانی‌ مدت مکمل‌ های با دوز بالا ممکن است به تدریج علائمی شبیه به اضافه بار آهن ایجاد کند.

2. اضافه بار آهن

اضافه بار آهن به تجمع تدریجی آهن بیش از حد در بدن اشاره دارد. این مشکل ناشی از ناتوانی سیستم تنظیمی بدن در حفظ سطح آهن در محدوده سالم است.

برای اکثر مردم اضافه بار آهن نگران کننده نیست. با این حال این مشکل برای کسانی است که از نظر ژنتیکی مستعد جذب بیش از حد آهن از دستگاه گوارش هستند.

شایع ترین اختلال اضافه بار آهن، هموکروماتوز ارثی است. این بیماری منجر به تجمع آهن در بافت ها و اندام ها می شود. با گذشت زمان هموکروماتوز درمان نشده خطر ابتلا به آرتریت، سرطان، مشکلات کبدی، دیابت و نارسایی قلبی را افزایش می دهد.

بدن هیچ راه آسانی برای دفع آهن اضافی ندارد. موثرترین راه برای خلاص شدن از شر آهن اضافی از دست دادن خون است.

بنابراین زنان در دوران قاعدگی کمتر دچار اضافه بار آهن می شوند. به همین ترتیب کسانی که به طور مکرر خون اهدا می کنند در معرض خطر کمتری برای اضافه بار آهن هستند.

اگر مستعد اضافه بار آهن هستید می توانید خطر مشکلات سلامتی را با موارد زیر به حداقل برسانید :

مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز را کاهش دهید
اهدای خون به طور منظم داشته باشید
از مصرف ویتامین C با غذاهای غنی از آهن اجتناب کنید
از استفاده از ظروف آهنی خودداری کنید

با این حال اگر اضافه بار آهن در شما تشخیص داده نشده است کاهش مصرف آهن به طور کلی توصیه نمی شود.

3. آهن و افزایش خطر ابتلا به سرطان

شکی نیست که مقادیر بالای آهن ممکن است منجر به سرطان در حیوانات و انسان شود. به نظر می رسد که اهدای خون منظم یا از دست دادن خون ممکن است این خطر را کاهش دهد.

مطالعات مشاهده ای نشان می دهد که مصرف زیاد آهن هِم ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهد.

آزمایش‌ های بالینی روی انسان نشان داده است که آهن هِم از مکمل‌ ها یا گوشت قرمز ممکن است تشکیل ترکیبات نیتروسامین سرطان‌ زا را در دستگاه گوارش افزایش دهد.

ارتباط گوشت قرمز و سرطان یک موضوع داغ است. اگرچه مکانیسم های قابل قبولی برای توضیح این پیوند وجود دارد، اما بیشتر شواهد بر اساس مطالعات مشاهده ای است.

4. آهن و افزایش خطر ابتلا به عفونت

به نظر می رسد که هم اضافه بار آهن و هم کمبود آهن افراد را مستعد ابتلا به عفونت می کند. دو دلیل برای این وجود دارد :

سیستم ایمنی از آهن برای از بین بردن باکتری های مضر استفاده می کند بنابراین مقداری آهن برای مبارزه با عفونت ها مورد نیاز است
سطوح بالای آهن آزاد رشد باکتری ها و ویروس ها را تحریک می کند، بنابراین مقادیر بالای آهن می تواند اثر معکوس داشته باشد و خطر عفونت را افزایش دهد

چندین مطالعه نشان می‌ دهد که مکمل‌ های آهن ممکن است فراوانی و شدت عفونت‌ ها را افزایش دهد، اگرچه برخی از مطالعات هیچ تاثیری پیدا نکردند.

افراد مبتلا به هموکروماتوز ارثی نیز بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هستند.

برای بیمارانی که در معرض خطر بالای عفونت قرار دارند، مصرف مکمل آهن باید یک تصمیم منطقی باشد و تمام خطرات احتمالی باید در نظر گرفته شود.