علائم و نشانه های کمبود آهن در بدن چیست؟

کمبود آهن زمانی رخ می دهد که بدن شما آهن معدنی کافی را نداشته باشد. بدن شما برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد – پروتئینی در گلبول های قرمز خون که آن ها را قادر می سازد تا اکسیژن را از طریق رگ های خونی شما حمل کنند.

اگر بدن شما هموگلوبین کافی نداشته باشد، بافت ها و ماهیچه های شما اکسیژن کافی دریافت نمی کنند تا بتوانند به طور موثر کار کنند و همین منجر به بیماری به نام اختلال کم خونی می شود.

اگرچه انواع مختلفی کم خونی وجود دارد، کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع آن در سراسر جهان است. علائم و نشانه های کمبود آهن بسته به موارد زیر متفاوت است :

شدت کم خونی
سرعت توسعه آن
سن
وضعیت سلامت

در برخی موارد افراد هیچ علامتی را تجربه نمی کنند.

در ادامه این مقاله با علائم کمبود آهن در کودکان و بزرگسالان و افراد مسن و همچنین روش های درمان آن آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛

علائم کمبود آهن در بدن

1. خستگی غیرمعمول

احساس خستگی بسیار یکی از شایع ترین علائم کم خونی فقر آهن است. این علامت همچنین در افرادی که به سادگی آهن کافی ندارند حتی اگر تشخیص کمبود دریافت نکرده باشند نیز رایج است.

خستگی به این دلیل اتفاق می افتد که بدن شما آهن مورد نیاز برای ساخت پروتئینی به نام هموگلوبین را ندارد که به حمل اکسیژن در بدن شما کمک می کند.

بدون هموگلوبین کافی، اکسیژن کمتری به بافت ها و ماهیچه های شما می رسد و آن ها را از انرژی محروم می کند. قلب شما همچنین باید سخت‌ تر کار کند تا خون غنی از اکسیژن بیشتری را در بدن شما حرکت دهد که می‌تواند شما را خسته کند.

از آنجایی که خستگی اغلب بخشی از یک زندگی پرمشغله و مدرن در نظر گرفته می شود تشخیص کمبود آهن تنها بر اساس این علامت دشوار است.

با این وجود خستگی مرتبط با کمبود آهن ممکن است همراه با ضعف، تحریک پذیری یا مشکل در تمرکز باشد.

2. پوستی که رنگ پریده تر از حد معمول است

پوستی که از حد معمول رنگ پریده‌ تر است و همچنین رنگ‌ پریدگی داخل پلک‌ های پایین از دیگر علائم شایع کمبود آهن هستند.

هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز به خون رنگ قرمز می دهد بنابراین سطوح پایین ناشی از کمبود آهن باعث می شود خون کمتر قرمز شود. به همین دلیل است که پوست در افراد مبتلا به کمبود آهن ممکن است مقداری از رنگ یا گرمای خود را از دست بدهد.

یک مطالعه در کودکان 6 تا 11 ساله نشان داد که رنگ پریدگی مرتبط با کمبود آهن ممکن است در سراسر بدن ظاهر شود یا به یک ناحیه محدود شود مانند :

صورت
لثه ها
داخل لب یا پلک پایین
ناخن ها

رنگ پریدگی اغلب یکی از اولین چیزهایی است که پزشکان به عنوان نشانه کمبود آهن به دنبال آن هستند. با این حال این وضعیت باید با آزمایش خون تایید شود.

رنگ پریدگی بیشتر در موارد کم خونی متوسط یا شدید دیده می شود.

اگر در حالی که در آینه نگاه می کنید پلک پایین خود را به سمت پایین بکشید، لایه داخلی باید به رنگ قرمز پر رنگ باشد. اگر رنگ صورتی یا زرد بسیار کم رنگ است ممکن است دچار کمبود آهن باشید.

در افرادی با رنگ پوست تیره تر، پلک ممکن است تنها ناحیه ای باشد که این وضعیت در آن ها قابل توجه است.

3. تنگی نفس

هموگلوبین گلبول‌ های قرمز خون را قادر می‌ سازد تا اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند.

هنگامی که سطح هموگلوبین در طول کمبود آهن پایین است، سطح اکسیژن نیز پایین است. این بدان معنی است که عضلات شما اکسیژن کافی برای انجام فعالیت های عادی مانند راه رفتن دریافت نمی کنند.

در نتیجه با تلاش بدن برای دریافت اکسیژن بیشتر سرعت تنفس شما افزایش می یابد. به همین دلیل است که تنگی نفس یک علامت رایج کمبود آهن است.

اگر هنگام انجام کارهای روزانه که برایتان آسان بود مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا ورزش دچار تنگی نفس می شوید ممکن است کمبود آهن داشته باشید.

4. سردرد

کمبود آهن ممکن است باعث سردرد شود به ویژه در افرادی که عادت ماهانه هستند.

در حالی که ارتباط بین کمبود آهن و سردرد هنوز نامشخص است محققان معتقدند عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند از جمله رابطه بین تغییر عملکرد دوپامین و سطوح استروژن.

اگرچه دلایل زیادی برای سردرد وجود دارد سردردهای مکرر ممکن است یک نشانه کمبود آهن باشند.

5. تپش قلب

ضربان قلب بالا که به عنوان تپش قلب نیز شناخته می شود یکی دیگر از علائم کم خونی فقر آهن است.

ارتباط بین کمبود آهن، کم خونی و مشکلات قلبی هنوز در حال بررسی است اما ممکن است با تامین اکسیژن مرتبط باشد.

هموگلوبین پروتئین موجود در گلبول های قرمز است که به انتقال اکسیژن در بدن شما کمک می کند. در کمبود آهن، سطوح پایین هموگلوبین به این معنی است که قلب برای حمل اکسیژن باید سخت کار کند.

این ممکن است منجر به ضربان قلب نامنظم یا این احساس شود که قلب شما به طور غیرعادی سریع می زند.

در نتیجه کمبود آهن ممکن است شرایطی را بدتر کند که بر قلب شما تاثیر می گذارند مانند نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر قلب.

6. مو و پوست خشک و آسیب دیده

پوست و موی خشک یا آسیب دیده ممکن است نشانه کمبود آهن باشد. کمبود آهن باعث کاهش سطح هموگلوبین در خون شما می شود که ممکن است میزان اکسیژن موجود برای سلول هایی که باعث رشد مو می شوند را کاهش دهد.

هنگامی که پوست و مو از اکسیژن محروم می شوند ممکن است خشک و ضعیف شوند.

کمبود آهن همچنین با ریزش مو مرتبط است و برخی تحقیقات نشان می دهد که کمبود آهن باعث ریزش مو می شود به ویژه در زنان در سنین باروری.

ریزش برخی از موها در طول شستشو و برس زدن روزانه کاملا معمول است. با این حال اگر توده ها یا مقادیر زیادی مو از دست می دهید ممکن است به کمبود آهن مرتبط باشد.

7. تورم و درد زبان یا دهان

گاهی اوقات داخل یا خارج دهان نشان می دهد که آیا کم خونی فقر آهن دارید یا خیر. علائم عبارتند از زبان متورم، ملتهب، رنگ پریده یا به طرز عجیبی صاف.

کمبود آهن همچنین ممکن است علائم دیگری در اطراف دهان شما ایجاد کند مانند :

خشکی دهان
احساس سوزش در دهان
زخم و ترک های قرمز در گوشه های دهان شما
زخم های دهان

8. سندرم پاهای بی قرار

کمبود آهن با سندرم پای بی قرار مرتبط است. این وضعیت شامل یک میل شدید به حرکت دادن پاهای خود در حالت استراحت است. همچنین ممکن است باعث خزیدن یا احساس خارش ناخوشایند در پاهای شما شود.

معمولا در شب بدتر است به این معنی که ممکن است به سختی بخوابید.

علل سندرم پای بی قرار اولیه به طور کامل شناخته نشده است. با این حال مشخص شده است که این بیماری ثانویه به علت بیماری های پزشکی مختلف از جمله کم خونی فقر آهن رخ می دهد.

در واقع افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن 6 برابر بیشتر از جمعیت عمومی احتمال ابتلا به سندرم پای بی قرار دارند.

9. ناخن های شکننده یا قاشقی شکل

یکی از علائم کمتر شایع کمبود آهن، ناخن های شکننده یا قاشقی شکل است. این وضعیت کویلونیشیا نامیده می شود.

معمولا اولین علامت ناخن های شکننده این است که به راحتی خرد می شوند و می شکنند.

در مراحل بعدی کمبود آهن، ناخن‌ قاشقی می شود به این معنی که وسط ناخن شما فرو می‌ رود و لبه‌ های آن بالا می‌ آیند تا ظاهری گرد مانند قاشق ایجاد کنند.

با این حال این یک عارضه جانبی نادر است که تنها در حدود 5 درصد از افراد مبتلا به کمبود آهن رخ می دهد و معمولا فقط در موارد شدید دیده می شود.

10. سایر علائم کم خونی فقر آهن

چندین شاخص دیگر نشان می دهد که سطح آهن شما ممکن است پایین باشد. این موارد کمتر رایج هستند و ممکن است با بسیاری از شرایط غیر از کمبود آهن مرتبط باشند.

سایر علائم کم خونی فقر آهن عبارتند از :

هوس های عجیب : اشتیاق به غذاهای عجیب یا غیر خوراکی اختلال پیکا نامیده می شود. معمولا شامل هوس خوردن یخ، خاک رس، گچ یا کاغذ می شود و ممکن است نشانه کمبود آهن باشد. همچنین ممکن است در دوران بارداری رخ دهد
احساس افسردگی : کم خونی فقر آهن ممکن است با افسردگی در بزرگسالان همراه باشد. افراد باردار مبتلا به کمبود آهن نیز ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی باشند
دست و پاهای سرد : کمبود آهن به معنای رساندن اکسیژن کمتر به دست و پا است. برخی از افراد ممکن است به طور کلی سرما را راحت‌ تر احساس کنند یا سردی دست‌ ها و پاها را تجربه کنند
عفونت های مکرر : از آنجایی که آهن برای یک سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است کمبود آن ممکن است خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد
کم اشتهایی : کمبود آهن به دلیل تغییر در هورمون گرسنگی گرلین با اشتهای ضعیف همراه است

علائم کم خونی در کودکان

کمبود آهن شایع ترین کمبود تغذیه ای در کودکان و نوجوانان سراسر جهان است. علائم و نشانه های رایج کم خونی در کودکان عبارتند از :

خستگی
ضعف
رنگ پریدگی
تحریک پذیری
سبکی سر

در کم خونی مزمن خشکی دهان، التهاب لب، ریزش مو و گلوسیت آتروفیک – وضعیتی که زبان را صاف و براق می کند – شایع هستند.

علائم عصبی مانند اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)، سندرم پای بی قرار و حبس نفس یا حملات ریسه رفتن نیز در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن مشاهده شده است.

علائم کم خونی در افراد مسن

کم خونی در افراد مسن شایع است. علائم در این جمعیت ممکن است غیر اختصاصی باشد و شامل موارد زیر شود :

خستگی
رنگ پریدگی
تنگی نفس
درد قفسه سینه
ادم یا احتباس مایعات

در موارد دیگر علائم ممکن است خاص تر باشد و شامل کویلونیشیا، پیکا و گلوسیت آتروفیک باشد.

در مقایسه با افراد جوان تر، افراد مسن بیشتر احتمال دارد به شرایط مرتبط با کم خونی فقر آهن مبتلا شوند زیرا این شرایط ممکن است باعث از دست دادن خون مزمن، منجر به سوء جذب آهن یا ایجاد التهاب طولانی مدت شود.

به عنوان مثال می توان به زخم معده و روده، سرطان روده و بیماری مزمن کلیه اشاره کرد.

همچنین افراد مسن تر احتمال بیشتری دارد که از برخی داروها مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، ضد انعقادها و مهارکننده های پمپ پروتون برای مدت طولانی استفاده کنند که ممکن است باعث از دست دادن خون در معده یا کاهش جذب آهن شود.

علل شایع کمبود آهن

کمبود آهن می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تقریبا در هر سنی ممکن است رخ دهد. چند مورد از شایع ترین علل عبارتند از :

دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی که نیازهای غذایی روزانه را برآورده نمی کند یا به شدت محدود شده است
بیماری التهابی روده (IBD) یا بیماری سلیاک
افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری
از دست دادن خون از طریق پریودهای سنگین یا خونریزی داخلی

خونریزی در معده یا روده شما هم ممکن است باعث کم خونی در بزرگسالانی شود که دیگر قاعدگی ندارند. این خونریزی می تواند توسط عوامل زیر تحریک شود :

مصرف بیش از حد داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا آسپرین
زخم معده
هموروئید
سرطان روده یا معده (اگرچه کمتر رایج است)

عوامل ایجاد کم خونی

کم خونی زمانی اتفاق می افتد که شما فاقد گلبول های قرمز سالم کافی برای رساندن اکسیژن به بافت های خود هستید.

کمبود آهن – در حالی که یک علت شایع کم خونی است – تنها علت آن نیست. سایر علل رایج عبارتند از :

بیماری های التهابی مانند بیماری های خود ایمنی، سرطان و بیماری مزمن کلیوی
تالاسمی یک اختلال خونی ارثی که باعث می‌ شود بدن شما شکل غیرطبیعی هموگلوبین تولید کند
کمبود فولات یا ویتامین B12
مسمومیت از سرب
اختلال مصرف الکل
بیماری کبد
کم کاری تیروئید
استفاده از برخی داروها از جمله داروهای شیمی درمانی، دیابت، داروهای ضد میکروبی و همچنین دیورتیک ها

کم خونی همچنین ممکن است ماهیت همولیتیک داشته باشد به این معنی که گلبول های قرمز خون سریع تر از بدن شما می تواند آن ها را تولید کند تخریب می شوند. علل کم خونی همولیتیک عبارتند از :

بیماری کم خونی داسی شکل – گروهی از اختلالات ارثی گلبول قرمز
آنزیموپاتی ها مانند کمبود گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز (G6PD) و کمبود پیروات کیناز (PK)
سایر بیماری های نادر از جمله کم خونی همولیتیک خودایمنی (AIHA)، هموگلوبینوری شبانه حمله ای (PNH) و کم خونی همولیتیک میکروآنژیوپاتیک (MAHA)

برای درمان کمبود آهن چه باید کرد؟

با پزشک صحبت کنید

اگر فکر می کنید علائم یا نشانه های کمبود آهن را نشان می دهید باید به پزشک مراجعه کنید.

اگر پزشک شما تایید کند که کمبود آهن دارید – معمولا از طریق آزمایش خون – درمان آن به طور کلی آسان است. پزشک شما احتمالا افزایش مصرف آهن را از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ ها توصیه می‌ کند.

هدف اصلی درمان بازگرداندن سطح هموگلوبین و پر کردن ذخایر آهن بدن شما است.

پزشک شما یک برنامه درمانی ایجاد خواهد کرد که به بهترین وجه نیازهای شما را برآورده می کند. قبل از تغییر رژیم غذایی یا تصمیم گیری در مورد هر مکملی بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

غذاهای غنی از آهن بخورید

اگر پزشک فکر می کند که کمبود آهن شما ناشی از کمبود آهن در رژیم غذایی شماست ممکن است به شما گفته شود که بیشتر از غذاهای غنی از آهن استفاده کنید.

دو شکل اصلی آهن در رژیم غذایی وجود دارد – هم و غیرهم.

گیاهان و غذاهای غنی شده با آهن فقط حاوی آهن غیرهم هستند در حالی که غذاهای حیوانی حاوی هر دو شکل هستند.

در حالی که جذب آهن بدن شما به طور کلی کم است شما می توانید 15 تا 35 درصد آهن هم را جذب کنید اما فقط 2 تا 20 درصد از آهن غیرهم را جذب کنید.

با این حال ایده خوبی است که هر دو نوع آهن را در رژیم غذایی خود بگنجانید – با فرض اینکه از محصولات حیوانی اجتناب نکنید – تا از رژیم غذایی متنوع اطمینان حاصل کنید.

غذاهای غنی از آهن عبارتند از :

گوشت قرمز مانند گوشت گاو و مرغ
سبزی های دارای برگ تیره مانند اسفناج و کلم پیچ
میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو
نخود، لوبیا و سایر حبوبات
غذای دریایی
غذاهای غنی شده با آهن مانند غلات صبحانه
دانه ها و آجیل
گوشت اندام ها

در صورت توصیه پزشک از مکمل های آهن استفاده کنید

تنها در صورتی باید مکمل آهن مصرف کنید که پزشک تان تایید کند که کمبود آهن دارید – یا در معرض خطر کمبود آهن هستید – و نمی توانید نیاز خود را تنها از طریق رژیم غذایی تامین کنید.

به خاطر داشته باشید که مصرف مکمل های آهن ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند از جمله :

دل درد
یبوست یا اسهال
سوزش سردل
حالت تهوع یا استفراغ
مدفوع سیاه

با این حال می توانید این عوارض جانبی را با مصرف انواع خاصی از مکمل های آهن مانند آیرون بیس گلیسینات کلات به حداقل برسانید.

اگر عوارض جانبی مرتبط با مکمل های آهن را تجربه کردید با پزشک خود صحبت کنید.

به افزایش جذب آهن کمک کنید

اگر می خواهید از مکمل آهن خود بیشترین بهره را ببرید سعی کنید از مصرف آن در کنار داروها، مکمل ها یا غذاهای حاوی کلسیم مانند آنتی اسیدها یا شیر خودداری کنید. کلسیم می تواند جذب آهن را محدود کند.

برعکس ترکیب آهن با ویتامین C می تواند جذب آهن را افزایش دهد. غذاهایی که سرشار از ویتامین C هستند عبارتند از :

فلفل دلمه ای
پرتقال
گریپ فروت
کیوی
کلم بروکلی
کلم بروکسل
توت فرنگی
گریپ فروت

همچنین به شما توصیه می‌ شود هنگام مصرف مکمل‌ های خود از غذاهای با فیبر بالا یا نوشیدنی‌ های غنی از پلی فنل مانند قهوه و چای خودداری کنید یا آن را محدود کنید. اینها ممکن است در جذب اختلال ایجاد کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم کمبود آهن را دارید با پزشک صحبت کنید. اگر درمان نشود می تواند به کم خونی فقر آهن تبدیل شود. این وضعیت ممکن است در نهایت منجر به عوارضی شود از جمله :