دوران سالخوردگی علاوه بر ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فرد خود، به برخی بیماری های خاص نیز شناخته شده که احتمال بروز آن ها در این دوره از زندگی تا حد زیادی افزایش می یابد.
یکی از آن ها بیماری آلزایمر (به انگلیسی: Alzheimer’s disease) است که بسیاری از ما به طور مستقیم یا غیر مستقیم با افراد مبتلا به این بیماری سر و کار داشته و کم و بیش با علائم آن آشنا هستیم.
آلزایمر یک بیماری عصبی و از شایع ترین انواع زوال عقل است که در آن به دلیل مرگ سلول های مغزی، حافظه و توانایی شناختی بیمار تا حد نسبتا زیادی کاهش می یابد. این بیماری معمولا افراد بالای 65 سال را درگیر می کند و به همین دلیل به عنوان بیماری پیری در میان مردم شناخته شده، اگرچه 10 درصد مبتلایان آن را افراد با سنین کمتر از 65 سال تشکیل می دهند.
در ادامه قصد داریم به معرفی بیماری آلزایمر پرداخته و درباره علائم، علل و درمان احتمالی آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری آلزایمر چیست؟
بیماری آلزایمر نوعی بیماری عصبی است که روی مغز تاثیر می گذارد و اسم آن از نام دکتر آلویز آلزایمر گرفته شده که اولین بار در سال 1906 توضیحاتی درباره آن ارائه داده است.
علائم آلزایمر در ابتدا بسیار خفیف است اما به مرور و با گذشت زمان شدت آن ها بیشتر می شود. برخی از این نشانه ها شامل از دست دادن حافظه، مشکلات زبانی و گفتاری و رفتارهای تکانشی یا غیر قابل پیش بینی می باشد.
یکی از اصلی ترین مشخصه های بیماری آلزایمر وجود پلاک ها و گره ها در مغز و مشخصه دیگر آن از بین رفتن ارتباط میان سلول های عصبی یا نورون ها است. این دو مسئله باعث می شوند انتقال اطلاعات بین نواحی مختلف مغز و همچنین بین مغز و عضلات و اندام های مختلف بدن به درستی انجام نشود.
با تشدید علائم، فرد بیمار در به یادآوری وقایع اخیر، استدلال و شناخت افرادی که قبلا می شناخته دچار مشکل می شود و در نهایت ممکن است تا پایان عمر به مراقبت تمام وقت نیاز داشته باشد.
علائم آلزایمر
بیماری آلزایمر یک بیماری پیش رونده است، به این معنا که علائم آن به مرور و با گذشت زمان بدتر می شود. از دست دادن حافظه یکی از نشانه های اصلی این بیماری و احتمالا اولین علامتی است که در فرد مبتلا دیده می شود.
علائم بیماری آلزایمر به تدریج و طی ماه ها یا سال ها ظاهر می شوند اما اگر در عرض چند ساعت یا چند روز ایجاد شوند می تواند نشانه سکته مغزی باشد و نیاز فوری به مراقبت های پزشکی دارد.
برخی از مهم ترین علائم بیماری آلزایمر عبارتند از:
1. از دست دادن حافظه
فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است در دریافت اطلاعات جدید توسط مغز و به خاطر آوردن چیزهای مختلف دچار مشکل شود، این مسئله می تواند مشکلات زیر را به دنبال داشته باشد:
- تکرار سوال یا بحث خاص در گفتگوها
- گم کردن اشیا
- فراموش کردن رویدادها یا قرار ملاقات ها
- سرگردانی یا گم شدن
2. مشکلات شناختی
فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است در استدلال، کارهای پیچیده و قضاوت کردن دچار مشکل شود که احتمالا مشکلات زیر را به همراه خواهد داشت:
- کاهش درک درست نسبت به موقعیت های ایمن و خطرناک
- کاهش توانایی در امور پولی و مالی یا پرداخت قبوض
- کاهش توانایی تصمیم گیری
- کاهش توانایی در انجام کارهای چند مرحله ای مانند لباس پوشیدن
3. کاهش توانایی تشخیص و شناسایی
فرد مبتلا ممکن است در تشخیص چهره ها یا اشیا دچار مشکل شده یا نتواند به درستی از ابزار ضروری زندگی استفاده کند، این موارد به دلیل مشکلات بینایی فرد رخ نمی دهد بلکه ریشه در بیماری آلزایمر دارد.
4. کاهش آگاهی فضایی
ممکن است فرد مبتلا در حفظ تعادل خود دچار مشکل شده، بیش از حد زمین بخورد، اشیا را زمین بیندازد یا در پوشیدن درست لباس هایش با مشکل مواجه شود، مثلا لباس ها را برعکس بپوشد.
5. مشکل در صحبت کردن، خواندن یا نوشتن
افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است حین گفتگو در پیدا کردن کلمات مناسب دچار مشکل شده یا در صحبت کردن، هجی کردن کلمات یا نوشتن اشتباهاتی داشته باشند.
6. تغییر در شخصیت یا رفتار
گاهی در شخصیت و رفتار فرد مبتلا به آلزایمر تغییراتی مشاهده می شود که شامل موارد زیر می باشد:
- نسبت به گذشته بیشتر ناراحت، عصبانی یا نگران می شود
- علاقه و انگیزه اش به انجام فعالیت هایی که معمولا از آن ها لذت می برده را از دست می دهد
- توانایی درک و همدلی او با دیگران کاهش می یابد
- رفتار اجباری، وسواسی یا اجتماعی نا مناسب از خود نشان می دهد
محققان سال 2016 به این نتیجه رسیدند تغییر در شوخی طبعی نیز ممکن است یکی از علائم اولیه این بیماری باشد.
مراحل بیماری آلزایمر
فرد مبتلا به بیماری آلزایمر با توجه به شدت علائم ممکن است در یکی از سه مرحله خفیف، متوسط یا شدید قرار داشته باشد. لازم به ذکر است تا زمانی که فرد افت شدید شناختی نداشته باشد در مرحله خفیف تا متوسط قرار دارد.
1. آلزایمر خفیف
افراد مبتلا به آلزایمر خفیف دچار مشکلات حافظه و کاهش عملکرد شناختی می شوند که با علائم زیر همراه است:
- مدت زمان انجام کارهای روزمره آن ها نسبت به حالت معمول بیشتر طول می کشد
- در مسائل مالی و پول یا پرداخت قبوض دچار مشکل می شوند
- دچار سرگردانی شده و ممکن است گم شوند
- شخصیت و رفتار آن ها تغییر می کند، مثلا به راحتی ناراحت یا عصبانی می شوند یا چیزها را پنهان می کنند
2. آلزایمر متوسط
در آلزایمر شدت متوسط بخش هایی از مغز که مسئول زبان، حواس، استدلال و هوشیاری هستند آسیب می بینند که می تواند به علائم زیر منجر شود:
- از دست دادن بیشتر حافظه و افزایش گیجی
- مشکل در شناخت دوستان یا خانواده
- ناتوانی در یادگیری چیزهای جدید
- مشکل داشتن در انجام کارهای چند مرحله ای مانند لباس پوشیدن
- کاهش توانایی در سازگار شدن با شرایط جدید
- رفتارهای تکانشی
- توهم، هذیان یا پارانویا (بد گمانی)
3. آلزایمر شدید
در آلزایمر مرحله شدید پلاک ها و گره هایی در سراسر مغز ایجاد می شوند که بافت مغز را به طور قابل توجهی کوچک می کنند. این مسئله می تواند به علائم زیر منجر شود:
- ناتوانی در برقراری ارتباط
- نیاز شدید به مراقبت دائمی توسط دیگران
- ناتوانی از خارج شدن از بستر (همیشه یا اغلب اوقات)
آلزایمر زودرس
اگرچه سن از عوامل اصلی و خطرزای ابتلا به آلزایمر می باشد اما بر خلاف تصور بسیاری از مردم، آلزایمر بیماری نیست که فقط افراد مسن را درگیر کند. به عنوان مثال تنها در ایالات متحده حدود 200 هزار مورد ابتلا به آلزایمر زودرس (در سنین کمتر از 65 سال) وجود دارد که اکثر آن ها بین 40 تا 50 سال سن دارند.
پزشکان علت ابتلا به آلزایمر زودرس را در بیشتر موارد تشخیص نمی دهند اما به نظر می رسد چند ژن نادر ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. زمانی که یک دلیل ژنتیکی پشت بیماری آلزایمر نهفته باشد این بیماری ارثی یا خانوادگی محسوب می شود.
تشخیص آلزایمر
آلزایمر معمولا با علائمی همچون از دست دادن حافظه، کاهش توانایی شناختی یا تغییرات رفتاری که روی عملکرد فرد در زندگی روزمره اش تاثیر منفی می گذارد تشخیص داده می شود و اغلب اعضای خانواده و دوستان فرد مبتلا قبل از او متوجه علائم زوال عقل در او می شوند.
متاسفانه این گونه نیست که پزشک با یک آزمایش یا تست خاص بتواند آلزایمر را تشخیص دهد بلکه اگر به ابتلای فرد به این بیماری مشکوک باشد معمولا ابتدا از خود او و گاهی از اعضای خانواده اش در مورد علائم، تجربیات و سابقه پزشکی سوال می کند. سپس ممکن است برای اطمینان از تشخیص خود آزمایش های زیر را انجام دهد:
- تست های مربوط به عملکرد شناختی و حافظه برای ارزیابی توانایی تفکر و به یاد آوردن چیزها
- تست های عملکرد عصبی برای ارزیابی تعادل، حواس و واکنش های فرد
- آزمایش خون یا ادرار
- سی تی اسکن یا ام آر آی مغز
- آزمایش ژنتیک
به علاوه تعدادی ابزار ارزیابی برای بررسی عملکرد شناختی بیمار در دسترس می باشد.
از آن جا که علائم زوال عقل ممکن است به یک بیماری ارثی مانند هانتینگتون مرتبط باشد گاهی آزمایش ژنتیک نیز توصیه می شود. همچنین برخی فرم های ژن APOE e4 ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند.
لازم به ذکر است آزمایش ژنتیک زود هنگام می تواند احتمال ابتلا به آلزایمر در فرد را نشان دهد، اگرچه بحث های زیادی درباره این آزمایش وجود دارد و گفته شده نمی توان به نتایج آن به طور کامل اعتماد کرد.
درمان آلزایمر
متاسفانه تاکنون درمان قطعی برای بیماری آلزایمر شناخته نشده زیرا معکوس کردن مرگ سلول های مغزی امکان پذیر نیست. با این حال می توان از روش های درمانی برای برطرف کردن علائم استفاده کرد و کیفیت زندگی فرد و خانواده اش را بهبود بخشید، از جمله:
دارو درمانی برای درمان علائم شناختی
همان طور که گفتیم داروی خاصی برای درمان کامل بیماری آلزایمر وجود ندارد اما پزشک ممکن است از داروهای خاص برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد استفاده کند.
به عنوان مثال برای درمان علائم شناختی همچون کاهش حافظه، گیجی، تغییر نحوه تفکر و مشکلات مربوط به قضاوت معمولا داروهای مهار کننده کولین استراز اثر بخش هستند. این داروها ارتباط عصبی در مغز را بهبود بخشیده و روند پیشرفت علائم را کند می کنند.
سه داروی رایج و مورد تایید سازمان غذا و دارو برای این منظور عبارتند از:
- دونپزیل برای درمان علائم در همه مراحل
- گالانتامین برای درمان علائم مراحل خفیف تا متوسط
- ریواستیگمین برای درمان علائم مراحل خفیف تا متوسط
داروی دیگری به نام ممانتین نیز وجود دارد که برای درمان آلزایمر سطح متوسط تا شدید مجوز گرفته است. داروی ترکیبی ممانتین و دونپزیل نیز در دسترس می باشد.
درمان های عاطفی و رفتاری
مدیریت تغییرات احساسی و رفتاری مرتبط با بیماری آلزایمر کار بسیار چالش برانگیزی است. فرد مبتلا در دوره بیماری ممکن است دچار مشکلات رفتاری و روانی متعدد از جمله تحریک پذیری، اضطراب، افسردگی، بی قراری، مشکلات خواب و سایر مشکلات مشابه شود که برای برطرف کردن آن ها بهتر است به دنبال درمان علت اصلی این تغییرات بود.
به عنوان مثال برخی تغییرات به دلیل عوارض جانبی داروها رخ می دهند و برخی دیگر ریشه در سایر بیماری های احتمالی که فرد به آن ها مبتلا است یا حتی مشکلات شنوایی و بینایی دارند. کشف علت این تغییرات رفتاری و پیشگیری یا تغییر علت می تواند به بیمار در مقابله بهتر با آلزایمر کمک کند.
برخی تحریک کننده های احتمالی در تغییرات رفتاری شامل تغییر محیط، مراقبان جدید یا حتی مواقعی که فرد قصد حمام کردن یا تعویض لباس هایش را دارد می باشد. به علاوه برای حل مشکلات و افزایش حس راحتی، امنیت و آرامش روانی بیمار می توان تغییراتی در محیط ایجاد کرد.
در برخی موارد ممکن است پزشک از دارو درمانی برای رفع این علائم استفاده کنید، از جمله:
- داروهای ضد افسردگی برای بهبود خلق و خو
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد روان پریشی برای درمان توهم، هذیان یا پرخاش گری
علت آلزایمر
بیماری آلزایمر نیز مانند سایر انواع زوال عقل به دلیل مرگ سلول های مغزی ایجاد می شود. در واقع این بیماری نوعی اختلال نورودژنراتیو است، به این معنا که سلول های مغزی به مرور زمان از بین می روند.
بافت مغز در یک فرد مبتلا به آلزایمر سلول های عصبی و اتصالات کمتری نسبت به یک فرد سالم دارد و رسوبات ریز معروف به پلاک ها و گره ها در بافت های عصبی او ظاهر می شوند. پلاک ها در میان سلول های مغزی در حال مرگ ایجاد و از پروتئینی به نام بتا آمیلوئید ساخته شده اند در حالی که گره ها در داخل سلول های عصبی ایجاد و از پروتئین دیگری به نام تائو ساخته شده اند.
محققان تاکنون موفق به درک کامل علت بروز این تغییرات نشده اند اما عوامل مختلفی ممکن است در این مسئله دخیل باشد.
عوامل خطرزای آلزایمر
برخی عوامل خطرزای اجتناب ناپذیر در ابتلا به بیماری آلزایمر عبارتند از:
- سالخوردگی
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر
- حمل ژن های خاص
دیگر فاکتورهایی که خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می دهد شامل آسیب های مغزی شدید یا مکرر و قرار گرفتن در معرض برخی آلاینده های محیطی مانند فلزات سمی، سموم دفع آفات و مواد شیمیایی صنعتی می باشد.
مواردی که می توانند به پیشگیری از آلزایمر کمک کنند عبارتند از:
- ورزش منظم
- استفاده از یک رژیم غذایی متنوع و سالم
- حفظ سلامت سیستم قلبی و عروقی
- مدیریت بیماری های قلبی عروقی، دیابت، چاقی و فشار خون بالا
- فعال نگه داشتن مغز در طول زندگی
آمار و ارقام چه می گوید؟
آلزایمر شایع ترین نوع زوال عقل است، به عنوان مثال در ایالات متحده این بیماری حدود 60 تا 80 درصد موارد ابتلا به زوال عقل را در بر می گیرد و حدود 5 میلیون نفر از آن رنج می برند که برآورد شده تا سال 2060 تقریبا سه برابر خواهد شد.
سایر انواع زوال عقل
زوال عقل طیف وسیعی از بیماری ها را شامل می شود که همگی با مشخصه کاهش عملکرد شناختی همراه هستند.
از دیگر انواع زوال عقل می توان به بیماری هانتینگتون، پارکینسون و بیماری کروتزفلد جاکوب اشاره کرد. ناگفته نماند یک فرد می تواند هم زمان به بیش از یک نوع زوال عقل مبتلا باشد.
منبع: medicalnewstoday
