بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا بیماری ام اس (به انگلیسی: MS) نوعی بیماری مزمن و مادام العمر مربوط به سیستم عصبی مرکزی است که به خصوص در سال های اخیر بسیار شایع شده و فرد مبتلا در طول زندگی با چالش های منحصر به فردی روبرو می شود که از بیماری به بیمار دیگر و همچنین در دوره های مختلف زندگی ممکن است تغییر کنند.
ام اس بر خلاف بسیاری از بیماری ها طیف گسترده ای از علائم را در بر می گیرد و مبتلایان به این بیماری باید روی ارتباط درست با پزشک خود، افزایش دانش درباره بیماری ام اس و کشف مواردی که باعث ایجاد بهترین احساس در آن ها می شود تمرکز داشته باشند.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری ام اس و علل و علائم آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید.
بیماری ام اس چیست؟
ام اس از بیماری های مزمن است که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می کند. در این بیماری سیستم ایمنی به میلین که لایه محافظ اطراف رشته های عصبی است حمله کرده و باعث بروز التهاب و بافت اسکار یا ضایعات می شود که می تواند ارسال پیام توسط مغز به سایر اندام های بدن را دشوار کند.
علائم ام اس
افراد مبتلا به ام اس ممکن است طیف گسترده ای از علائم مختلف را تجربه کنند، این علائم به دلیل ماهیت بیماری ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و شدت آن ها طی سال ها، ماه ها و حتی از روزی به روز دیگر تغییر کند.
دو مورد از علائم رایج این بیماری به صورت زیر می باشد :
1. خستگی
حدود 80 درصد افراد مبتلا به ام اس دچار خستگی می شوند، این خستگی می تواند ناتوان کننده باشد و روی توانایی فرد در انجام شغل و کارهای روزمره تاثیر منفی بگذارد.
2. مشکل راه رفتن
فرد مبتلا به ام اس ممکن است به دلایل مختلف در راه رفتن دچار مشکل شود، از جمله:
- بی حسی در پاها یا کف پا
- مشکل تعادل
- ضعف عضلانی
- انقباض یا سفتی عضلانی
- مشکل بینایی
مشکل در راه رفتن می تواند به مشکلات دیگری همچون آسیب دیدگی در اثر زمین خوردن منجر شود.
سایر علائم
سایر علائم نسبتا شایع ام اس عبارتند از :
- درد حاد یا مزمن
- رعشه یا لرزش
- مشکلات شناختی شامل مشکلات در تمرکز، حافظه و یافتن کلمات مناسب
این وضعیت می تواند به اختلالات گفتاری نیز منجر شود.
تشخیص ام اس
پزشک برای تشخیص ام اس نیاز به معاینه عصبی، بررسی سابقه پزشکی و همچنین یک سری آزمایش ها دارد.
آزمایش های تشخیص ام اس شامل موارد زیر می باشد :
- ام آر آی : استفاده از یک ماده حاجب در ام آر آی به پزشک این امکان را می دهد تا بتواند ضایعات فعال و غیر فعال در سراسر مغز و نخاع را تشخیص دهد.
- توموگرافی انسجام نوری (OCT) : آزمایشی است که طی آن از لایه های عصبی پشت چشم عکس گرفته شده و با کمک آن می توان نازک شدن عصب بینایی را ارزیابی کرد.
- آزمایش مایع نخاعی (LP) : پزشک برای یافتن ناهنجاری در مایع نخاعی از این روش استفاده می کند. این آزمایش به رد ابتلا به بیماری های عفونی کمک کرده و همچنین می توان از آن برای جستجوی الیگوکلونال باندها که برای تشخیص زود هنگام ام اس لازم هستند بهره برد.
- آزمایش های خون : پزشکان برای رد سایر بیماری های با علائم مشابه ام اس از آزمایش خون استفاده می کنند.
- تست پتانسیل برانگیخته بینایی : در این آزمایش برای آنالیز فعالیت الکتریکی در مغز به تحریک مسیرهای عصبی نیاز است. در گذشته از تست شنوایی ساقه مغز و تست پتانسیل برانگیخته حسی برای تشخیص ام اس استفاده می شد.
پزشک برای تشخیص ام اس نیاز به یافتن شواهدی مبنی بر میلین زدایی در زمان های مختلف در بیش از یک منطقه از مغز، نخاع یا اعصاب بینایی دارد. همچنین لازم است احتمال ابتلا به سایر بیماری های با علائم مشابه از جمله لایم، لوپوس و سندرم شوگرن رد شود.
علائم اولیه ام اس
بیماری ام اس می تواند یک باره ظهور کرده یا علائم آن به قدری خفیف باشد که تشخیص داده نشود. سه مورد از شایع ترین علائم اولیه این بیماری عبارتند از :
- بی حسی و گز گز دست ها، پاها یا یک طرف صورت، این حالت شبیه سوزن سوزن شدن هنگام خواب رفتن پا می باشد اما بدون علت مشخصی رخ می دهد.
- عدم تعادل و ضعف پاها به طوری که ممکن است فرد هنگام راه رفتن یا انجام سایر فعالیت های فیزیکی سکندری خورده یا زمین بخورد.
- دو بینی، تاری دید در یک چشم یا کاهش بینایی جزئی، این موارد می تواند نشانه های اولیه بروز ام اس باشد، همچنین ممکن است کمی چشم درد ایجاد شود.
ممکن است علائم اولیه بعد از مدتی از بین رفته و دوباره عود کنند که فاصله بین آن ممکن است هفته ها، ماه ها و حتی سال ها طول بکشد.
ناگفته نماند علائم ذکر شده می توانند به دلایل مختلف ایجاد شده باشند و تجربه آن ها لزوما به معنای ابتلا به ام اس نمی باشد.
علت ام اس
همان طور که قبلا اشاره کردیم در بیماری ام اس لایه محافظ میلین در اطراف رشته های عصبی آسیب می بیند. تصور می شود این آسیب ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن می باشد و محققان حدس می زنند احتمالا یک محرک محیطی مانند ویروس یا نوعی سم باعث این حمله می شود.
با حمله سیستم ایمنی بدن به میلین، التهاب ایجاد می شود که به بافت اسکار یا ضایعات منجر خواهد شد. التهاب و بافت اسکار در انتقال پیام های بین مغز و سایر اندام های بدن اختلال ایجاد می کنند.
بیماری ام اس ارثی نیست اما ابتلای یکی از والدین یا خواهر و برادر به این بیماری خطر ابتلا به آن را اندکی افزایش می دهد. به علاوه دانشمندان ژن هایی را شناسایی کرده اند که به نظر می رسد حساسیت به بیماری ام اس را افزایش می دهد.
انواع ام اس
انواع ام اس عبارتند از :
1. سندرم جدا شده بالینی (CIS)
سندرم جدا شده بالینی در واقع یک نوع وضعیت پیش ام اس است و شامل بخشی از علائم می باشد که حداقل 24 ساعت طول می کشند. این علائم به دلیل از بین رفتن میلین در سیستم عصبی مرکزی رخ می دهند. گرچه این وضعیت یکی از مشخصه های ام اس است اما برای تشخیص بیماری کافی نیست.
اگر در آزمایش مایع نخاعی، بیش از یک ضایعه یا الیگوکلونال باند مثبت در مایع نخاعی وجود داشته باشد احتمالا فرد به ام اس عود و بهبود مبتلا می باشد، در صورتی که ضایعات وجود نداشته باشند یا مایع نخاعی الیگوکلونال باند را نشان ندهد احتمال ابتلا به بیماری ام اس کاهش می یابد.
2. ام اس عود و بهبود (RRMS)
ام اس عود و بهبود شامل عود واضح بیماری و به دنبال آن بهبودی می باشد، در دوره بهبودی علائم خفیف هستند یا به طور کامل بهبود می یابند و پیشرفتی در بیماری دیده نمی شود. این نوع ام اس شایع ترین نوع بیماری ام اس در شروع است و حدود 85 درصد از کل موارد را تشکیل می دهد.
3. ام اس پیش رونده اولیه (PPMS)
در ام اس پیش رونده اولیه، عملکرد عصبی از زمان ظاهر شدن علائم به تدریج بدتر می شود، اگرچه در برخی دوره های کوتاه ممکن است وضعیت بیمار ثابت شود. معمولا از اصطلاحات فعال و غیر فعال برای توصیف فعالیت بیماری با ضایعات مغزی جدید یا افزایشی استفاده می شود.
4. ام اس پیش رونده ثانویه (SPMS)
ام اس پیش رونده ثانویه زمانی رخ می دهد که ام اس عود و بهبود به فرم پیش رونده تبدیل شود. در این نوع ام اس ممکن است علاوه بر ناتوانی یا بدتر شدن تدریجی عملکرد، عود قابل ملاحظه ای نیز ایجاد شود.
توجه داشته باشید :
همان طور که احتمالا متوجه شده اید ممکن است نوع ام اس در دوره بیماری تغییر کند و مثلا از ام اس عود و بهبود به ام اس پیش رونده ثانویه تبدیل شود، با این حال هر فرد در هر زمان تنها درگیر یک نوع ام اس می باشد اما تشخیص این که چه زمانی این تغییر صورت می گیرد کمی دشوار است.
لازم به ذکر است ام اس عود و بهبود در زنان بیشتر از مردان بروز می کند در حالی که احتمال ابتلا به ام اس پیش رونده اولیه در هر دو جنسیت به یک اندازه شایع است. اکثر متخصصان معتقد هستند مردان مبتلا به ام اس معمولا پرخاشگرتر می شوند و بهبود بعد از عود بیماری اغلب ناقص انجام می شود.
امید به زندگی در افراد مبتلا به ام اس
امید به زندگی در افراد مبتلا به ام اس حدود 7.5 سال کمتر از حد انتظار است. خبر خوب این که امید به زندگی در حال افزایش است.
تقریبا غیر ممکن است بتوان چگونگی بیماری در هر فرد را پیش بینی کرد اما حدود 10 تا 15 درصد از مبتلایان به ام اس طی 10 سال بعد از تشخیص به ندرت دچار حملات می شوند و کمترین میزان ناتوانی را دارند. به طور کلی این افراد تحت درمان محسوب نمی شوند و این عارضه به ام اس خوش خیم شهرت پیدا کرده است.
با تلاش هر چه بیشتر محققان روی روش های درمانی، به نظر می رسد بتوان پیشرفت بیماری ام اس را تا حد خوبی کندتر کرد.
نوع ام اس
ام اس پیش رونده معمولا سریع تر از ام اس عود و بهبود پیشرفت می کند. افراد مبتلا به ام اس عود و بهبود ممکن است سال ها در مرحله بهبود باشند و عدم معلولیت یا ناتوانی بعد از 5 سال معمولا شاخص خوبی برای آینده است.
سن و جنسیت
ام اس در مردان و افراد مسن شدیدتر و ناتوان کننده تر است. این پیش بینی درباره افراد آفریقایی-آمریکایی و کسانی که تعداد عود بیشتری دارند نیز صدق می کند.
نکته: کیفیت زندگی در بیماری ام اس به علائم و نحوه واکنش بیمار به درمان بستگی دارد. این بیماری به ندرت کشنده اما غیر قابل پیش بینی است و خط سیر آن ممکن است ناگهان و بدون هیچ گونه علائم هشدار دهنده ای تغییر کند. به علاوه اکثر افراد مبتلا دچار ناتوانی بسیار شدید نمی شوند.
درمان ام اس
متاسفانه در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد اما گزینه های درمانی چندگانه برای کاهش علائم بیماری در دسترس می باشد که عبارتند از :
درمان های تعدیل کننده بیماری (DMT)
درمان های DMT برای کند کردن روند پیشرفت بیماری و کاهش تعداد عود استفاده می شوند.
داروهای DMT خود تزریقی برای ام اس عود و بهبود شامل گلاتیرامر استات و بتا اینترفرون ها است، از جمله :
- آونکس
- بتاسرون
- اکستاویا
- پلگریدی
- ربیف
داروهای خوراکی برای ام اس عود و بهبود عبارتند از:
- دی متیل فومارات
- فینگولیمود
- تریفلونومید
- کلادریبین
- دیروکسیمل فومارات
- سیپونیمود
گزینه های درمانی تزریق داخل وریدی ام اس عود و بهبود عبارتند از:
- آلمتوزوماب
- ناتالیزومب
- میتوکسانترون
- اکرلیزومب
توجه داشته باشید :
سازمان غذا و دارو سال 2017 اولین درمان DMT برای افراد مبتلا به ام اس پیش رونده اولیه را تایید کرد. این داروی تزریقی اکرلیزومب نام دارد که برای درمان ام اس عود و بهبود نیز قابل استفاده می باشد.
به تازگی داروی دیگری به نام اوزانیمود برای سندرم جدا کننده بالینی، ام اس عود و بهبود و ام اس پیش رونده ثانویه تایید شده که به دلیل شیوع کرونا در جهان، هنوز به بازار عرضه نشده است.
ناگفته نماند همه داروهای ذکر شده برای همه بیماران مبتلا به ام اس مناسب نیستند بلکه لازم است پزشک با توجه به شرایط بیمار داروی مناسب را تجویز کند.
سایر داروها
پزشک ممکن است از کورتیکو استروئیدهایی همچون متیل پردنیزولون یا ژل اکتار برای درمان دوره های عود ام اس استفاده کند.
درمان های دیگری نیز وجود دارند که پزشکان برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران از آن ها بهره می برند.
از آن جا که علائم و شدت بیماری ام اس در بیماران مختلف متفاوت است داروهای درمانی مورد استفاده به علائم خاص بیماری در هر فرد بستگی دارد و در بیشتر افراد به یک رویکرد منعطف نیاز است.
ام اس و سبک زندگی
اکثر مبتلایان به ام اس با توجه به وضعیت و نوع بیماری خود معمولا راهی برای کنترل علائم و بهبود عملکردهای خود پیدا می کنند.
افرادی که به ام اس مبتلا هستند در درجه اول نیاز به یک پزشک با تجربه در زمینه ام اس دارند تا راهنمایی های لازم را از او دریافت کنند. این افراد اگر از یکی از داروهای DMT استفاده می کنند باید به برنامه مشخص شده توسط پزشک خود پایبند باشند. گاهی پزشک داروهای دیگری نیز برای درمان علائم خاص تجویز می کند.
ورزش منظم برای سلامت جسم و روان افراد مبتلا به ام اس مفید است، حتی اگر دچار معلولیت یا ناتوانی های فیزیکی شده باشند. اگر حرکات فیزیکی برای بیمار دشوار است، شنا یا ورزش در استخر می توان کمک کننده باشد. برخی کلاس های یوگا نیز مخصوص مبتلایان به ام اس طراحی شده است.
یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی و فیبر که کالری خالی نباشد برای حفظ سلامت کلی بیمار مفید است. منظور از مواد غذایی کالری خالی خوراکی هایی هستند که صرفا حاوی کالری بوده و ماده مغذی خاصی در آن ها وجود ندارد.
افراد مبتلا به ام اس بهتر است خوراکی های زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانند:
- انواع میوه ها و سبزیجات
- منابع سرشار از پروتئین فاقد چربی های اشباع مانند ماهی و مرغ بدون پوست
- غلات کامل و سایر منابع فیبری
- آجیل
- حبوبات
- محصولات لبنی کم چرب
- آب کافی و مایعات دیگر
توجه : هر چه رژیم غذایی سالم تر باشد بدن نیز سالم خواهد بود، به طوری که نه تنها در کوتاه مدت احساس بهتری دارید بلکه در آینده نیز از زندگی سالم تری برخوردار خواهید بود.
بیماران مبتلا به ام اس باید مصرف خوراکی های زیر را محدود کرده یا به طور کلی از آن ها اجتناب کنند :
- چربی های اشباع شده
- چربی های ترانس
- گوشت قرمز
- غذاها و نوشیدنی های سرشار از قند
- مواد غذایی سرشار از سدیم
- مواد غذایی کاملا فراوری شده
رژیم های غذایی خاص مانند کتو، پالئو یا رژیم غذایی مدیترانه ای ممکن است به مقابله با برخی چالش هایی که مبتلایان به ام اس با آن ها روبرو هستند کمک کنند.
توجه : اگر علاوه بر ام اس به بیماری دیگری مبتلا هستید با پزشک درباره باید و نبایدهای تغذیه ای و مصرف مکمل های غذایی (در صورت نیاز) مشورت کنید. همچنین حتما برچسب مواد غذایی را مطالعه کنید و دقت داشته باشید مواد حاوی کالری بالا که از نظر ارزش غذایی در سطح پایینی قرار دارند به شما در احساس بهتر یا کنترل وزن کمکی نخواهند کرد.
درمان های مکمل
اگرچه مطالعات انجام شده در مورد اثر بخشی درمان های مکمل اندک است اما به آن معنا نیست که نمی توانند کمک کننده باشند.
برخی تکنیک های احتمالی که می توانند به کاهش استرس و آرامش بیشتر در بیماران ام اس کمک کنند عبارتند از :
- مدیتیشن
- ماساژ درمانی
- تای چی
- طب سوزنی
- هیپنوتیزم درمانی
- موسیقی درمانی
عوارض ام اس
ضایعات ایجاد شده در ام اس می تواند در هر نقطه از سیستم عصبی مرکزی ایجاد شده و روی هر قسمت از بدن تاثیر بگذارد. برخی عوارض ایجاد شده در این بیماری عبارتند از :
مشکلات حرکتی
بیماران ام اس با افزایش سن ممکن است مشکلات و ناتوانی های حرکتی بیشتری از خود نشان دهند. خطر شکستگی استخوان ناشی از زمین خوردن در افرادی که دچار مشکلات حرکتی هستند افزایش می یابد.
به علاوه ابتلا به بیماری های دیگر همچون آرتریت و پوکی استخوان می تواند وضعیت را پیچیده تر کند.
سایر عوارض
یکی از رایج ترین علائم ام اس خستگی است اما بعید نیست بیماران موارد زیر را نیز تجربه کنند :
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات شناختی
نکته : کاهش فعالیت های فیزیکی در این بیماران می تواند زمینه ساز مشکلات دیگری در سلامتی باشد، به عنوان مثال خستگی و مشکلات حرکتی روی عملکرد جنسی افراد اثر منفی می گذارد.
آمار و ارقام چه می گویند؟
ام اس گسترده ترین بیماری عصبی ناتوان کننده در میان جوانان سراسر دنیا است.
طبق آمار ارائه شده توسط انجمن ملی ام اس از سال 1975 تا کنون هیچ مطالعه علمی درمورد میزان شیوع ام اس در ایالات متحده انجام نشده اما به نظر می رسد در حال حاضر تنها در ایالات متحده حدود 1 میلیون نفر از این بیماری رنج می برند.
گفته شده بیشتر افراد مبتلا به ام اس عود و بهبود در سنین بین 20 تا 50 سال قرار دارند.
به طور کلی این بیماری در زنان بیشتر از مردان است. به گفته انجمن ملی ام اس، خطر ابتلا به ام اس عود و بهبود در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است.
ناگفته نماند نرخ ابتلا به این بیماری در نواحی نزدیک خط استوا کمتر است که علت آن احتمالا به نور خورشید و افزایش بیشتر سطح ویتامین D بدن بر می گردد. به علاوه کانادایی ها بالاترین آمار ابتلا به این بیماری را در جهان دارند.
منبع: healthline
