سپسیس (به انگلیسی: Sepsis) نوعی بیماری کشنده و جدی است که به دلیل واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن به یک عفونت ایجاد شده و با التهاب سراسری در بدن همراه می باشد.
این عارضه با علائمی همچون تب بالا، ضربان قلب سریع، مشکل تنفسی و گیجی شناخته شده و در موارد شدید می تواند به شوک سپتیک منجر شود که یک مورد اورژانسی و تهدید کننده زندگی است.
در ادامه قصد داریم درباره سپسیس و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سپسیس چیست؟
سپسیس یک عارضه کشنده است که به دلیل واکنش سیستم ایمنی بدن به یک عفونت ایجاد می شود. همان طور که می دانید سیستم ایمنی از بدن در برابر بسیاری از بیماری ها و عفونت ها محافظت می کند اما گاهی نیز در واکنش به برخی عفونت ها عکس العمل بیش از حد شدید از خود نشان می دهد.
در بیماری سپسیس سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت موجود در بدن، مقداری مواد شیمیایی در جریان خون آزاد می کند که متاسفانه باعث ایجاد التهاب در سراسر بدن شده و می تواند به اندام ها و بافت های سالم آسیب برساند.
این عارضه ممکن است به دلیل واکنش سیستم ایمنی به عفونت در اندام های مختلف بدن از جمله پوست، ریه ها، مجاری ادرار یا بخش دیگری از بدن رخ دهد اما یکی از علل شایع آن عفونت باکتریایی در خون می باشد.
با این حال توجه داشته باشید دو اصطلاح سپسیس و سپتیسمی (عفونت خون) که اغلب به جای هم به کار می روند در واقع دو عارضه متفاوت می باشند.
ناگفته نماند بیماری سپسیس در افراد مسن، کودکان خردسال و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند یا به برخی بیماری های خاص مبتلا هستند شایع تر است.
علت سپسیس
هر گونه عفونت در بدن می تواند باعث بروز سپسیس شود اما عفونت های زیر بیشتر از سایرین در این مورد نقش دارند :
- ذات الریه
- عفونت شکمی
- عفونت کلیه
- عفونت جریان خون
همچنین به نظر می رسد تعداد موارد ابتلا به سپسیس نسبت به گذشته تا حد قابل توجهی افزایش یافته که علل احتمالی آن عبارتند از :
- پیر شدن جمعیت؛ این بیماری در سالمندان شایع تر است
- افزایش مقاومت به آنتی بیوتیک ها؛ این مسئله زمانی رخ می دهد که یک آنتی بیوتیک خاص توانایی مقابله با باکتری ها را از دست بدهد
- افزایش تعداد افراد مبتلا به بیماری هایی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می شوند
عوامل خطر زای سپسیس
اگرچه همه افراد ممکن است به سپسیس مبتلا شوند اما برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، از جمله :
- کودکان خردسال و افراد مسن
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند مانند مبتلایان به اچ آی وی یا کسانی که تحت شیمی درمانی برای درمان سرطان قرار دارند
- افرادی که در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان بستری هستند
- افرادی که از تکنیک های درمانی تهاجمی مانند کاتتر داخل وریدی یا لوله تنفسی استفاده می کنند
علائم سپسیس
به طور کلی سه مرحله سپسیس وجود دارد که هر یک علائم خاص خود را دارند، این مراحل عبارتند از :
- سپسیس
- سپسیس شدید
- شوک سپتیک
در برخی موارد دیده شده زمانی که فرد برای گذراندن دوره بهبودی بعد از عمل جراحی در بیمارستان بستری است دچار سپسیس شده اما همیشه این طور نیست.
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر لازم است فورا به پزشک مراجعه شود زیرا هر چه سریع تر برای درمان این عارضه اقدام شود احتمال زنده ماندن فرد بیشتر خواهد بود.
علائم مرحله سپسیس شامل موارد زیر می باشد :
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی گراد یا دمای بدن کمتر از 36 درجه سانتی گراد
- ضربان قلب بالاتر از 90 ضربان در دقیقه
- نرخ تنفس بالاتر از 20 تنفس در دقیقه
- عفونت احتمالی یا تایید شده
لازم به ذکر است فرد باید حداقل دو مورد از علائم ذکر شده را دارا باشد تا پزشک به سپسیس مشکوک شود.
در صورت عدم توجه فوری به سپسیس و بروز نارسایی اندام، مرحله سپسیس شدید رخ می دهد که برای تشخیص آن لازم است یک یا چند مورد از علائم زیر وجود داشته باشد :
- لکه هایی از پوست تغییر رنگ داده شده
- کاهش ادرار
- تغییر در توانایی ذهنی
- کاهش تعداد پلاکت خون (سلول های لخته کننده خون)
- مشکلات تنفسی
- عملکردهای غیر طبیعی قلب
- لرز ناشی از کاهش دمای بدن
- بیهوشی
- ضعف شدید
علائم شوک سپتیک شامل علائم سپسیس شدید به همراه افت فشار خون می باشد.
سپسیس در نوزادان
سپسیس نوزادی زمانی رخ می دهد که کودک در ماه های اول زندگی خود به عفونت خون دچار شود. این عارضه بر اساس زمان ابتلا به عفونت، این که آیا عفونت طی مراحل تولد یا بعد از تولد رخ داده است، به چند دسته تقسیم می شود.
پزشک با تعیین نوع سپسیس نوزادی می تواند درمان مناسب را انتخاب کند. لازم به ذکر است نوزادان کم وزن و نارس به دلیل کامل نشدن سیستم ایمنی بیشتر در معرض ابتلا به سپسیس بعد از تولد قرار دارند.
علائم سپسیس نوزادی می تواند نامحسوس و عمومی باشد که برخی از آن ها عبارتند از :
- بی حالی
- عدم تغذیه کافی با شیر مادر
- دمای پایین بدن
- آپنه (قطع موقتی تنفس)
- تب
- رنگ پریدگی
- گردش خون ضعیف و سرد شدن اندام های انتهایی بدن
- ورم شکم
- استفراغ
- اسهال
- تشنج
- عصبی شدن
- زردی پوست و سفیدی چشم (زردی)
- مشکلات تغذیه
سپسیس نوزادی یکی از دلایل اصلی مرگ و میر نوزادان است اما با تشخیص و درمان به موقع، کودک کاملا بهبود پیدا می کند.
ناگفته نماند طی سال های اخیر غربال گری مادران و انجام آزمایش های مناسب در نوزادان خطر ابتلا به سپسیس نوزادی را به طور قابل توجهی کاهش داده است.
عوارض جدی سپسیس
اگرچه سپسیس به طور بالقوه تهدید کننده زندگی است اما شدت آن می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. طبیعی است که درصد بهبودی در موارد خفیف بیشتر از موارد شدید است.
گفته شده شوک سپتیک تا حدود 50 درصد احتمال مرگ و میر دارد. به علاوه ابتلا به مورد شدید سپسیس خطر ابتلا به عفونت در آینده را افزایش می دهد.
سپسیس شدید یا شوک سپتیک می توانند عوارضی نیز به دنبال داشته باشند، به عنوان مثال ممکن است لخته های کوچک خون در سراسر بدن ایجاد شود که مانع جریان خون و اکسیژن رسانی به اندام های حیاتی و سایر بخش های بدن می شوند. این مسئله خطر نارسایی اندام و مرگ بافتی (قانقاریا) را افزایش می دهد.
سپسیس در دوران سالمندی
از آن جا که با افزایش سن، سیستم ایمنی بدن ضعیف می شود سالمندان بیشتر در معرض ابتلا به سپسیس قرار دارند تا جایی که گفته شده افراد بالای 65 سال حدود 70 درصد موارد ابتلا به این بیماری را تشکیل می دهند.
به علاوه افراد مبتلا به سپسیس معمولا از بیماری های مزمن مانند دیابت، بیماری های کلیوی، سرطان، فشار خون بالا و اچ آی وی نیز رنج می برند.
برخی از شایع ترین انواع عفونت ها که باعث بروز سپسیس در افراد مسن می شود شامل عفونت های تنفسی مانند ذات الریه یا دستگاه ادراری تناسلی مانند عفونت ادراری می باشد.
همچنین عفونت های پوستی ناشی از زخم بستر یا جراحات پوستی می توانند به سپسیس منجر شوند. اگرچه این عفونت ها ممکن است برای مدتی نادیده گرفته شوند اما گیجی یا سردرگمی علائم شایعی هستند که باید در افراد مسن به آن ها توجه کرد.
تشخیص سپسیس
پزشک در مورد افرادی که مشکوک به سپسیس هستند معمولا از آزمایش هایی جهت تشخیص و تعیین شدت عفونت استفاده می کند. یکی از اولین آزمایش ها آزمایش خون است که طی آن، خون از نظر موارد زیر بررسی می شود :
- عفونت
- مشکلات لخته خون
- عملکرد غیر طبیعی کبد یا کلیه
- کاهش مقدار اکسیژن در خون
- عدم تعادل در مواد معدنی (الکترولیت ها) که روی سطح آب بدن و اسیدیته خون اثر می گذارد
بسته به علائم و نتایج آزمایش خون ممکن است آزمایش های دیگری نیز تجویز شود، از جمله :
- آزمایش ادرار (برای بررسی وجود باکتری در ادرار)
- آزمایش ترشحات زخم (برای بررسی وجود زخم باز عامل عفونت)
- آزمایش ترشح مخاط (برای شناسایی میکروب های مسئول عفونت)
اگر پزشک نتواند با کمک آزمایش های ذکر شده منبع عفونت را تشخیص دهد ممکن است از موارد زیر استفاده کند :
- اشعه ایکس برای بررسی ریه ها
- سی تی اسکن برای شناسایی عفونت احتمالی در آپاندیس، پانکراس یا روده
- سونوگرافی برای بررسی عفونت در کیسه صفرا یا تخمدان ها
- ام آر آی برای شناسایی عفونت های بافت نرم
علاوه بر این پزشکان معمولا از دو ابزار یا مجموعه ای از معیارها برای تعیین شدت وضعیت بیمار استفاده می کنند :
مورد اول سندرم پاسخ التهابی سیستمیک (SIRS) نام دارد و نتیجه آن زمانی مثبت است که فرد دو یا چند علامت از موارد زیر را دارا باشد :
- تب بالای 38 درجه سانتی گراد یا دمای بدن کمتر از 36 درجه سانتی گراد
- ضربان قلب بیش از 90 ضربان در دقیقه
- نرخ تنفس بیش از 20 تنفس در دقیقه یا فشار دی اکسید کربن شریانی کمتر از 32 میلی متر جیوه
- تعداد غیر طبیعی گلبول های سفید خون
ابزار دیگر، ارزیابی سریع نارسایی پی در پی اندام (qSOFA) نام دارد که از نتایج سه معیار زیر استفاده کند :
- افت فشار خون
- نرخ تنفس بالا (بیش از 22 تنفس در دقیقه)
- نمره مقیاس کمای گلاسکو کمتر از 15 (این مقیاس برای تعیین سطح هوشیاری فرد استفاده می شود)
نتایج qSOFA زمانی مثبت است که دو یا چند معیار ذکر شده غیر طبیعی باشند. پزشکان معمولا از qSOFA استفاده می کنند زیرا بر خلاف SIRS نیاز به آزمایش ندارد. لازم به ذکر است نتایج به دست آمده از این ارزیابی ها به پزشک در تعیین درمان و مراقبت های مورد نیاز برای بیمار کمک می کند.
درمان سپسیس
بیماری سپسیس در صورت عدم درمان می تواند به سرعت به شوک سپتیک و مرگ بیمار منجر شود.
پزشک معمولا از داروهای زیر برای درمان این عارضه استفاده می کند :
- آنتی بیوتیک های وریدی برای مقابله با عفونت
- داروهای گشاد کننده عروق برای افزایش فشار خون
- انسولین برای تثبیت قند خون
- داروهای کورتون برای کاهش التهاب
- داروهای ضد درد
به علاوه ممکن است برای تنفس در سپسیس شدید به مقادیر زیادی مایعات وریدی و ماسک تنفسی نیاز باشد.
در مواردی که بیماری کلیه ها را درگیر کند ممکن است دیالیز انجام شود که طی آن با کمک یک دستگاه عملکردهای مهم کلیه از جمله تصفیه ضایعات، نمک و آب اضافی بدن شبیه سازی می شود.
گاهی برای از بین بردن منبع عفونت به عمل جراحی نیاز است که طی آن آبسه پر از چرک تخلیه شده یا بافت آلوده از بین می رود.
دوره بهبودی
بهبودی کامل در این بیماری به شدت بیماری و وضعیت سلامتی قبلی فرد بستگی دارد، اگرچه بسیاری از افراد زنده می مانند و به طور کامل بهبود پیدا می کنند اما در برخی موارد، عوارض مادام العمر بوده است.
گفته شده ممکن است 18 ماه طول بکشد تا فرد احساس کند به وضعیت طبیعی خودش برگشته است. به علاوه حدود 50 درصد افراد مبتلا به سپسیس به سندرم پس از سپسیس دچار می شوند که شامل اثرات طولانی مدت این عارضه می باشد، از جمله :
- آسیب دیدگی اندام ها
- بی خوابی
- کابوس دیدن
- دردهای عضلانی و مفصلی ناتوان کننده
- خستگی
- کاهش تمرکز
- کاهش عملکرد شناختی
- کاهش اعتماد به نفس
موارد شدید سپسیس می تواند به مرگ منجر شود.
پیشگیری از سپسیس
با برخی اقدامات می توان از شیوع عفونت در بدن جلوگیری کرده و خطر ابتلا به سپسیس را کاهش داد، از جمله :
- واکسن های لازم را دریافت کنید و خود را در مقابل آنفلوآنزا، ذات الریه و سایر عفونت ها واکسینه کنید
- از زخم های خود به خوبی مراقبت کرده، دست های خود را منظم بشویید و استحمام منظم داشته باشید
- در صورت بروز علائم عفونت فورا به آن توجه کنید، زمانی که صحبت از درمان سپسیس می شود هر دقیقه آن مهم است و هر چه فرد زودتر تحت درمان قرار بگیرد نتیجه آن بهتر خواهد بود.
منبع: healthline
