آرتروز (به انگلیسی: Osteoarthritis) از بیماری های مفصلی و یکی از انواع آرتریت است که میلیون ها نفر از مردم دنیا به آن دچار هستند و با علائم آزار دهده این بیماری دست و پنجه نرم می کنند.
این بیماری معمولا مفاصل دست، زانو، لگن یا ستون فقرات را درگیر می کند و با علائمی همچون درد، ورم و التهاب همراه است که بسته به شدت بیماری در افراد مختلف متفاوت می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری آرتروز و علائم، علل و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آرتروز چیست؟
آرتروز که به نام بیماری مفصلی دژنراتیو، آرتریت دژنراتیو و استئو آرتریت نیز شناخته شده از شایع ترین بیماری های مفصلی مزمن است که اگرچه می تواند در هر سنی رخ دهد اما اغلب افراد مسن را درگیر می کند.
همان طور که می دانید مفصل بخشی از بدن است که دو استخوان به هم متصل می شوند و انتهای این استخوان ها با بافت محافظی به نام غضروف پوشانده شده است. در بیماری آرتروز این غضروف تحلیل رفته و باعث می شود استخوان های ناحیه مفصل به هم برخورد کنند که با علائمی همچون درد، سفتی و غیره همراه می باشد.
این بیماری یکی از شناخته شده ترین بیماری های ناتوان کننده در سراسر دنیا محسوب می شود.
علت آرتروز
آرتروز به دلیل آسیب مفصلی رخ می دهد که می تواند با گذشت زمان بدتر شود، به همین دلیل گفته شده افزایش سن یکی از دلایل اصلی آسیب مفصلی می باشد که در نهایت به آرتروز منجر می شود و هر چه سن بیشتر باشد با ساییدگی و پارگی بیشتری در مفاصل همراه است.
از دیگر دلایل آسیب مفصلی می توان به آسیب دیدگی مفاصل در گذشته اشاره کرد، مانند :
- پاره شدن غضروف
- در رفتن مفاصل
- صدمه دیدن رباط
ناهنجاری مفصلی، چاقی و حالت بد بدن نیز می تواند به آسیب مفاصل مرتبط باشد، به علاوه برخی عوامل خطر زا مانند سابقه خانوادگی و جنسیت خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می دهند.
نقش غضروف در ابتلا به آرتروز چیست؟
غضروف ماده ای سخت و لاستیکی است که از استخوان نرم تر و منعطف تر می باشد و وظیفه آن محافظت از بخش استخوان ها در ناحیه مفصل می باشد. غضروف اجازه می دهد استخوان ها بهتر و روان تر روی هم حرکت کنند.
با از بین رفتن غضروف، بخش انتهایی استخوان ها حفره دار و خشن شده و این مسئله می تواند به درد مفاصل و تحریک بافت های اطراف آن ها منجر شود. به علاوه از آن جا که غضروف دارای عروق خونی نمی باشد آسیب دیدگی آن به خودی خود ترمیم نمی شود.
با از بین رفتن غضروف، بافر بالشتکی آن نیز از بین می رود و باعث می شود استخوان ها با هم تماس پیدا کنند. این مسئله می تواند به درد شدید و سایر علائم مربوط به آرتروز منجر شود.
علائم آرتروز
آرتروز می تواند هر یک از مفاصل بدن را درگیر کند اما در برخی نواحی بیشتر دیده می شود، از جمله :
- دست ها
- نوک انگشتان
- زانو
- لگن
- ستون فقرات به خصوص گردن یا کمر
شایع ترین علائم آرتروز عبارتند از :
- درد
- حساسیت (فشار دادن ناحیه با انگشت باعث ناراحتی می شود)
- سفتی
- التهاب
با تشدید آرتروز، درد آن نیز احتمالا افزایش می یابد و مفصل و ناحیه اطراف آن با گذشت زمان ورم می کند. آشنایی با این علائم به فرد در کنترل بهتر بیماری کمک می کند.
آرتروز شدید
آرتروز یک بیماری پیش رونده است و از نظر شدت و علائم به پنج مرحله (از 0 تا 4) تقسیم شده است. در مرحله صفر مفصل کاملا طبیعی است در حالی که مرحله چهار نشان دهنده آرتروز شدید می باشد. ناگفته نماند همه کسانی که به آرتروز مبتلا هستند به مرحله چهار نمی رسند.
در آرتروز شدید غضروف در یک یا چند مفصل تقریبا به طور کامل از بین رفته و اصطحکاک استخوان ها روی هم می تواند به علائم شدیدی منجر شود، از جمله :
- افزایش ورم و التهاب : در آرتروز شدید مقدار مایع زلاله ای در مفصل به شدت افزایش می یابد، این مایع در حالت طبیعی به کاهش اصطحکاک استخوان ها حین حرکت کمک می کند اما زمانی که مقدار آن بیش از حد افزایش یابد به ورم مفصل منجر می شود. به علاوه ممکن است تکه های شکسته غضروف نیز درون مایع شناور شده و درد و ورم را افزایش دهد.
- افزایش درد : در آرتروز شدید ممکن است فرد هنگام انجام فعالیت ها و حتی هنگام استراحت درد زیادی داشته باشد، به خصوص اگر در طول روز از مفاصل بیش از حد استفاده شود درد یا ورم بیشتری ایجاد خواهد شد.
- کاهش دامنه حرکت : با سفت شدن و درد شدید مفاصل، فرد ممکن است قادر به حرکت دادن بدنش نباشد. این مسئله می تواند فعالیت های روزمره را دچار مشکل کند.
- بی ثباتی مفصل : در آرتروز شدید، ممکن است مفاصل بی ثبات شوند. به عنوان مثال آرتروز شدید در ناحیه زانو گاهی به قفل شدن (کاهش ناگهانی حرکت پاها) و خمیدگی زانو منجر شده و احتمال زمین خوردن یا آسیب را افزایش می دهد.
- سایر علائم : با ادامه یافتن فرسایش مفاصل، ممکن است فرد علائمی همچون ضعف عضلانی، خار استخوانی و تغییر شکل مفصل نیز داشته باشد.
آسیب مفصل ناشی از آرتروز شدید قابل برگشت نیست اما استفاده از روش های درمانی می تواند به کاهش علائم کمک کند.
مقایسه آرتروز و روماتیسم مفصلی
آرتروز و روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) اگرچه علائم یکسان دارند اما دو بیماری متفاوت می باشند. آرتروز یک بیماری پیش رونده یا دژنراتیو است که با گذشت زمان شدت آن افزایش می یابد در حالی که روماتیسم مفصلی یک اختلال خود ایمنی محسوب می شود.
در روماتیسم مفصلی سیستم ایمنی بدن پوشش نرم اطراف مفاصل (مایع زلالیه) را تهدیدی برای بدن تشخیص می دهد و به آن حمله می کند که به دنبال این حمله، مایعات در مفصل جمع شده و باعث بروز سفتی، درد، ورم و التهاب می شود.
اگر نمی دانید علائم شما به کدام نوع آرتریت مرتبط است بهترین کار این است که به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص آرتروز
آرتروز به آهستگی پیشرفت می کند و تشخیص آن دشوار است تا زمانی که علائم دردناک یا ناتوان کننده ظاهر شود، با این حال در برخی موارد که فرد در اثر تصادف یا سایر حوادث دچار شکستگی شده و نیاز به اشعه ایکس داشته باشد ممکن است این عارضه نیز به موقع تشخیص داده شود.
پزشک ممکن است از ام آر آی نیز برای تشخیص آرتروز استفاده کند که طی آن با کمک امواج رادیویی و میدان مغناطیسی از استخوان و بافت های نرم تصویر برداری می شود. سایر آزمایش های تشخیصی شامل آزمایش خون است که پزشک به وسیله آن می تواند سایر احتمالات از جمله ابتلا به روماتیسم مفصلی را رد کند.
در مواردی که پزشک حدس بزند نقرس یا عفونت علت اصلی التهاب هستند از آنالیز مایع مفصلی استفاده می شود.
درمان آرتروز
درمان آرتروز روی کنترل علائم تمرکز دارد و نوع تکنیک مورد استفاده تا حد زیادی به شدت علائم و ناحیه درگیر شده وابسته می باشد.
در اکثر موارد تغییر سبک زندگی، مصرف داروهای بدون نسخه و داروهای طبیعی برای تسکین درد، سفتی و ورم ناشی از آرتروز کفایت می کند، از جمله :
1. ورزش
فعالیت بدنی و ورزش باعث تقویت عضلات اطراف مفاصل شده و احتمالا به برطرف کردن سفتی مفاصل کمک می کند. توصیه شده افراد مبتلا به آرتروز یک روز در میان حداقل 20 تا 30 دقیقه حرکات ورزشی انجام دهند. برای این منظور بهتر است فعالیت های ملایم و کم فشار مانند پیاده روی یا شنا انتخاب شود. تای چی و یوگا به انعطاف پذیری مفاصل و کنترل درد کمک می کنند.
ورزش های کششی ملایم نیز احتمالا برای افراد مبتلا به آرتروز مفید هستند، به خصوص اگر سفتی یا درد در زانوها، لگن یا کمر باشد. در این صورت حرکات کششی می تواند به بهبود تحرک و دامنه حرکتی کمک کند.
توصیه می شود قبل از شروع یک برنامه ورزشی حتما با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید این تمرینات برای شما مناسب هستند.
2. کاهش وزن
اضافه وزن می تواند به مفاصل فشار وارد کرده و باعث بروز درد شود، بنابراین کاهش چند کیلو وزن اضافه برای کاهش فشار و درد کمک کننده خواهد بود. وزن سالم همچنین می تواند خطر ابتلا به سایر مشکلات سلامتی مانند دیابت و بیماری های قلبی را کاهش دهد.
3. خواب کافی
استراحت کافی تاثیر خوبی در کاهش ورم و التهاب عضلات کمک دارد، پس با خودتان مهربان باشید و از کار بیش از حد اجتناب کنید. خواب شبانه برای کنترل درد مفید است.
4. گرما و سرما درمانی
یکی دیگر از راهکارهای مفید برای رفع درد و سفتی عضلات گرما و سرما درمانی است، توصیه می شود چند بار در روز و هر بار 15 تا 20 دقیقه کمپرس سرد یا گرم را روی مفاصل دردناک قرار دهید.
دارو درمانی
برخی داروهایی که ممکن است به تسکین درد و ورم ناشی از آرتروز کمک کند عبارتند از :
- مسکن های خوراکی : داروهای مسکن همچون استامینوفن اگرچه به کاهش درد کمک می کنند اما تاثیری روی ورم ندارند.
- مسکن های موضعی : این محصولات بدون نسخه که به صورت کرم، ژل و پچ عرضه می شوند به بی حس شدن مفصل کمک کرده و درد به خصوص دردهای خفیف آرتروز را بهبود می بخشند.
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی : داروهایی همچون ایبوپروفن و ناپروکسن برای رفع ورم و همچنین درد مفید هستند.
- سیمبالتا (دلوکستین) : پزشک ممکن است برای تسکین درد آرتروز از داروی ضد افسردگی سیمبالتا استفاده کند.
- داروهای کورتون : این داروهای تجویزی اغلب به صورت خوراکی یا تزریقی عرضه می شوند.
پزشک معمولا از داروهای بدون نسخه به عنوان اولین خط دفاعی بدن در برابر آرتروز استفاده می کند.
درمان های طبیعی
درمان های جایگزین و مکمل ها ممکن است به کاهش علائمی همچون التهاب و درد مفاصل کمک کنند. برخی از این درمان ها عبارتند از :
- روغن ماهی
- چای سبز
- زنجبیل
- طب سوزنی
- فیزیو تراپی
- ماساژ درمانی
- حمام نمک اپسوم
- کمپرس سرد و گرم
توصیه می شود قبل از استفاده از گیاهان دارویی یا مکمل ها با پزشک مشورت کنید تا از ایمن و موثر بودن و عدم تداخل آن ها با داروهای مصرفی مطمئن شوید.
آرتروز و تغذیه
تغذیه سالم در افراد مبتلا به آرتروز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بیماران در درجه اول نیاز دارند وزن خود را در حد سالم نگه دارند تا از فشار اضافی روی مفاصل جلوگیری شود.
به علاوه گفته شده مصرف خوراکی های سرشار از فلاونوئید مانند میوه ها و سبزیجات برای تسکین علائم برخی انواع آرتروز مانند آرتروز زانو مفید می باشد. آنتی اکسیدان های موجود در بسیاری از میوه ها و سبزیجات نیز با مقابله با رادیکال های آزاد ناشی از التهاب مانع آسیب سلولی می شوند.
ناگفته نماند یک رژیم غذایی با کیفیت، با کاهش التهاب و ورم به تسکین علائم آرتروز کمک می کند و مصرف خوراکی های سرشار از مواد مغذی زیر برای آرتروز بسیار مفید است :
- ویتامین C
- ویتامین D
- بتاکاروتن
- اسیدهای چرب امگا 3
آرتروز دست
آرتروز می تواند یک یا چند ناحیه از دست را درگیر کند. این نواحی شامل نوک انگشت ها، بند انگشت وسط هر انگشت، مفصل اتصال انگشت شست و مچ و مچ دست می باشد. ظهور علائم تا حد زیادی به مفاصل درگیر شده بستگی دارد، برخی از این علائم عبارتند از :
- سفتی
- درد
- ورم
- قرمزی
- ضعف
- مشکل در حرکت دادن انگشت ها
- کاهش دامنه حرکتی
- تولید صدا هنگام حرکت دادن انگشت ها
- مشکل در گرفتن یا نگه داشتن اشیا
لازم به ذکر است خانم ها بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به آرتروز دست هستند و معمولا در سنین پایین به این عارضه مبتلا می شوند. این مشکل می تواند روی توانایی انجام کارهای روزمره تاثیر منفی بگذارد، با این حال درمان های مختلف از تغییر در سبک زندگی گرفته تا عمل جراحی احتمالا کمک کننده است.
آرتروز لگن
آرتروز می تواند روی یک یا هر دو لگن تاثیر بگذارد و از این نظر با روماتیسم مفصلی متفاوت است زیرا روماتیسم مفصلی معمولا در هر دو لگن رخ می دهد.
آرتروز لگن به تدریج پیشرفت می کند، به طوری که بسیاری از افراد با کمک دارو، ورزش و فیزیوتراپی می توانند تا سال ها با علائم این عارضه مقابله کنند، استفاده از عصا نیز کمک کننده خواهد بود.
اگر وضعیت بیماری بدتر شود تزریق استروئیدها، مصرف سایر داروها، استفاده از درمان های جایگزین یا جراحی می تواند به بهبود علائم کمک کند.
آرتروز زانو
آرتروز زانو نیز مانند آرتروز لگن می تواند در یک یا هر دو زانو رخ دهد و عواملی همچون سن، ژنتیک و آسیب دیدگی ممکن است در بروز این عارضه نقش داشته باشند.
به علاوه ورزشکارانی که تنها روی یک نوع ورزش تمرکز دارند (مانند دویدن یا تنیس) که باعث ایجاد حرکات تکراری و شدید در آن ها می شود بیشتر در معرض آرتروز قرار دارند. همچنین زمانی که فرد تنها از یک نوع فعالیت بدنی استفاده می کند احتمالا برخی عضلات بیشتر و برخی بسیار کمتر به کار گرفته می شوند و همین می تواند باعث ضعف و بی ثباتی و بروز آرتروز زانو شود.
برای جلوگیری از این مسئله توصیه می شود روی حرکات ورزشی متنوع که از همه گروه های عضلانی استفاده کند تمرکز داشته باشید تا همه عضلات اطراف زانو تقویت شوند.
درمان آرتروز به مرحله بیماری بستگی دارد.
بریس آرتروز زانو
یکی از تکنیک های درمانی غیر جراحی برای آرتروز زانو استفاده از بریس در اطراف زانو می باشد. بریس می تواند ورم و فشار را کاهش داده، به کاهش فشار در ناحیه آسیب دیده زانو کمک کند و باعث ثبات بیشتر در زانو شود که به افزایش دامنه حرکت این مفصل منجر می شود.
بریس های زانو انواع مختلف دارند، بهتر است قبل از خرید در مورد بهترین گزینه با پزشک خود مشورت کنید.
آرتروز گردن
آرتروز گردن تا حد زیادی به سن وابسته است، تا جایی که گفته شده بیش از 85 درصد افراد بالای 60 سال کم و بیش از آن رنج می برند. احتمال بروز این بیماری در زنان و مردان یکسان است.
لازم به ذکر است ستون فقرات گردنی در ناحیه گردن واقع شده و شامل مفاصل فاست می باشد، این مفاصل به حفظ انعطاف در ستون فقرات کمک کرده و دامنه حرکت را افزایش می دهند. آرتروز گردن به دلیل تحلیل رفتن غضروف های اطراف مفاصل فاست ایجاد می شود. این عارضه گاهی بدون علامت است و گاهی با علائم خفیف تا شدید همراه می باشد که عبارتند از :
- درد در تیغه شانه، قسمت پایین بازو یا انگشتان
- ضعف عضلانی
- احساس سفتی در گردن
- سردرد، اغلب ناحیه پشت سر
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی در دست یا پا
گاهی اوقات علائم جدی تر همچون بی اختیاری ادرار یا مدفوع یا از دست دادن تعادل رخ می دهد.
آرتروز ستون فقرات
اگر دچار کمر درد هستید ممکن است به آرتروز ستون فقرات مبتلا شده باشید. این عارضه روی مفاصل فاست در ناحیه کمر و لگن اثر می گذارد و از عوامل خطر زای آن می توان به افزایش سن و آسیب دیدگی ستون فقرات اشاره کرد.
لازم به ذکر است زنان بیش از مردان به این عارضه دچار می شوند. به علاوه افرادی که دچار اضافه وزن هستند یا شغلی دارند که نیاز به چمباتمه زدن و نشستن زیاد دارد بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
شدت علائم آرتروز ستون فقرات می تواند متفاوت باشد، برخی از این علائم عبارتند از :
- سفتی یا حساسیت به لمس در مفاصل پشت
- ضعف، بی حسی یا سوزن سوزن شدن در دست و پا
- کاهش دامنه حرکتی
توجه به علائم ذکر شده مهم است زیرا این عارضه در صورت عدم درمان به موقع، تشدید شده و به ناتوانی هایی بیشتر در فرد منجر می شود.
پیشگیری از آرتروز
برخی عوامل خطر زای آرتروز مانند وراثت، سن و جنسیت قابل کنترل نیستند اما سایر عوامل خطر زا را می توان کنترل کرده و خطر ابتلا به آرتروز را کاهش داد.
موارد زیر به مدیریت برخی از این عوامل کمک می کند :
- مراقب بدن خود باشید، اگر ورزشکار هستید حتما از کفش های ورزشی و وسایل محافظت کننده استفاده کنید تا ضربه به زانوها کاهش پیدا کند. همچنین ورزش های متنوع انجام دهید به طوری که همه عضلات درگیر شوند
- به وزن خود توجه داشته باشید و شاخص توده بدنی خود را در محدوده مناسب قد و جنسیت خود نگه دارید
- رژیم غذایی سالم داشته باشید و طیف وسیعی از مواد غذایی سالم همچون میوه ها و سبزیجات را در آن بگنجانید
- استراحت کافی داشته باشید و به بدن خود فرصت کافی برای استراحت و خواب بدهید
- اگر به دیابت مبتلا هستید کنترل قند خون می تواند در کنترل خطر ابتلا به آرتروز کمک کننده باشد
منبع: healthline
