خشکی چشم (به انگلیسی: Dry eyes) از مشکلات چشمی شایع است که به دلیل مشکل در ترشح یا حفظ اشک در سطح چشم رخ داده و ممکن است به عوارضی همچون التهاب در سطح چشم منجر شود.
این عارضه با علائمی همچون سوزش، درد، قرمزی و حساسیت چشم همراه می باشد که اگرچه آزار دهنده هستند اما تقریبا هرگز باعث نابینایی فرد نمی شوند. خوشبختانه با برخی تکنیک ها می توان از این عارضه پیشگیری و آن را درمان کرد.
در ادامه قصد داریم درباره خشکی چشم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
خشکی چشم چیست؟
خشکی چشم زمانی رخ می دهد که اشک بسیار سریع تر از حد معمول تبخیر شده یا چشم اشک بسیار کمی تولید کند. این عارضه می تواند باعث التهاب در چشم شود.
خشکی چشم در انسان و برخی حیوانات شایع است و ممکن است روی یک یا هر دو چشم اثر بگذارد. همچنین همه افراد در هر سن و سالی می توانند به آن دچار شوند، هر چند تعداد موارد ابتلا در سنین بالاتر که چشم ها به طور طبیعی اشک کمتری تولید می کنند و همچنین در زنان بیشتر دیده می شود.
به علاوه به نظر می رسد خشکی چشم در افرادی که از کمبود ویتامین A رنج می برند شیوع بیشتری دارد.
افرادی که به این عارضه دچار هستند معمولا بیشتر در معرض عفونت های باکتریایی چشم قرار می گیرند، همچنین ممکن است سطح چشم آن ها ملتهب شده و در قرنیه چشم زخم ایجاد شود.
علت خشکی چشم
چشم ها همیشه اشک تولید می کنند و این مسئله تنها به لحظات گریه کردن یا خمیازه کشیدن اختصاص ندارد. یک چشم سالم با لایه ای از اشک پوشانده می شود و مقدار آن طوری تنظیم شده که با هر بار پلک زدن ثابت بماند. این مایع از خشکی چشم جلوگیری و وضوح دید ایجاد می کند.
اگر میزان اشک تولید شده توسط غدد اشک کاهش پیدا کند لایه اشک ناپایدار شده و ممکن است به سرعت تجزیه شود که نتیجه آن ایجاد لکه های خشک در سطح چشم می باشد.
ناگفته نماند اشک از مواد مختلف همچون آب، روغن های چرب، پروتئین، الکترولیت ها، موادی برای مقابله با باکتری ها و فاکتور رشد (نوعی مولکول طبیعی) تشکیل شده است. این ترکیب به صاف و شفاف نگه داشتن سطح چشم و دید واضح کمک می کند.
با توجه به آن چه گفته شد به طور کلی خشکی چشم می تواند به دلایل زیر رخ دهد :
- عدم تعادل در ترکیبات لایه اشک که باعث تبخیر سریع اشک می شود
- عدم تولید اشک کافی برای حفظ سلامت چشم
علل دیگر شامل مشکلات پلک، مصرف برخی داروها و عوامل محیطی می باشد.
عدم تعادل در ترکیب لایه اشک
لایه اشک دارای سه لایه روغن، آب و مخاط است و مشکل در هر یک از این موارد می تواند به علائم خشکی چشم منجر شود.
لایه فوقانی حاوی روغن است و از لبه های پلک که غدد میبومین در آن جا لیپید یا روغن های چرب تولید می کنند نشات می گیرد. روغن سطح اشک را صاف کرده و سرعت تبخیر را کاهش می دهد، مشکل در این لایه می تواند باعث تبخیر سریع اشک شود.
التهاب در امتداد لبه پلک ها که به آن بلفاریت نیز گفته می شود و همچنین روزاسه و برخی دیگر از التهاب های پوستی همگی می توانند با مسدود کردن غدد میبومین احتمال خشکی چشم را افزایش دهند.
لایه میانی ضخیم ترین لایه است که از آب و نمک تشکیل شده و توسط غدد اشکی تولید می شود. این لایه، چشم را تمیز کرده و ذرات و مواد تحریک کننده موجود در آن را شست و شو می دهد.
مشکل در لایه میانی می تواند به بی ثباتی لایه اشک منجر شود و نازک شدن بیش از حد آن ممکن است به تماس لایه های چربی و مخاط بینجامد، نتیجه این مسئله ترشحات رشته ای است که نشانه بارز خشکی چشم محسوب می شود.
لایه داخلی از مخاط تشکیل شده و وظیفه پخش مساوی اشک روی سطح چشم را بر عهده دارد. مشکل در این لایه می تواند به ایجاد لکه های خشک روی قرنیه (سطح جلوی چشم) منجر شود.
کاهش تولید اشک
همان طور که قبلا گفته شد تولید اشک در چشم ها بعد از 40 سالگی به طور طبیعی کاهش می یابد. زمانی که این کاهش به حد خاصی برسد ممکن است به خشک شدن چشم و التهاب و تحریک آن منجر شود. این مسئله بیشتر در خانم ها به خصوص بعد از یائسگی و به دلیل تغییرات هورمونی رخ می دهد.
سایر علل احتمالی کاهش تولید اشک عبارتند از :
- بیماری های خود ایمنی همچون سندرم شوگرن، لوپوس، اسکلرودرمی یا آرتریت روماتوئید
- پرتو درمانی
- دیابت
- کمبود ویتامین A
- عمل جراحی انکساری چشم مانند کراتو میلوز مبتنی بر لیزر که احتمال خشکی چشم را افزایش می دهد اما علائم آن معمولا موقتی است
- مشکلات پلک، داروها و عوامل محیطی
هر بار که پلک می زنیم پلک های ما لایه نازکی از مایع اشک در سطح چشم پخش می کنند. اکثر افراد در دقیقه حدود 5 بار پلک می زنند اما مشکلات مربوط به پلک می تواند روی این مسئله تاثیر گذاشته و مانع پخش مساوی اشک روی سطح چشم شود.
مشکلات پلک شامل اکتروپیون (برگشتن لبه پلک به بیرون) و انتروپیون (برگشتن لبه پلک به داخل) می باشد. التهاب در لبه پلک ها یا بلفاریت و همچنین استفاده از لنزهای تماسی نیز از عوامل بروز خشکی چشم محسوب می شوند.
مصرف برخی داروها نیز می تواند زمینه ساز خشکی چشم باشد، از جمله :
- برخی دیورتیک ها
- مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین
- آنتی هیستامین ها
- مواد ضد احتقان
- تعدادی از قرص های خواب آور
- قرص های جلوگیری از بارداری
- برخی داروهای ضد افسردگی
- برخی داروهای آکنه به خصوص داروهای نوع ایزوترتینوئین
- مرفین و سایر مسکن های مبتنی بر مواد مخدر
سایر عوامل تاثیر گذار شامل عوامل محیطی و آب و هوا مانند هوای خشک، آفتاب، باد و انواع دیگر هوای داغ یا خشک مانند هوای داخل کابین هواپیما، ارتفاع زیاد و دود می باشد.
به علاوه استفاده از رایانه، مطالعه کردن یا رانندگی که با افزایش تمرکز در بینایی همراه می باشد می تواند سرعت پلک زدن را کاهش و چشم را خشک کند.
برخی بیماری ها مانند زونا، فلج بل و اچ آی وی نیز ممکن است به خشکی چشم منجر شود.
علائم خشکی چشم
بیمار مبتلا به سندرم خشکی چشم ممکن است طیف گسترده ای از علائم را تجربه کند، از جمله :
- احساس سوزش یا نیش زدن، خشکی و درد در چشم
- احساس شبیه این که شن در چشم ها وجود دارد
- مخاط رشته ای در چشم یا اطراف آن
- حساسیت چشم به دود یا باد
- قرمزی چشم
- مشکل در باز نگه داشتن چشم ها
- خستگی چشم بعد از مطالعه حتی به مدت کوتاه
- تاری دید به خصوص در اواخر روز
- حساسیت به نور
- ناراحتی هنگام استفاده از لنز تماسی
- اشک ریختن
- دو بینی
- چسبیدن پلک ها هنگام بیدار شدن از خواب
برخی افراد دچار درد بسیار شدیدی می شوند که به اضطراب، ناراحتی و کاهش کارایی آن ها در امور روزمره منجر می شود.
تشدید قرمزی چشم، حساسیت به نور، افزایش درد و کاهش بینایی از عوارض احتمالی این وضعیت می باشد.
تشخیص خشکی چشم
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده و درباره علائم، سابقه پزشکی، داروهای مصرفی، شغل و شرایط زندگی بیمار از او سوالاتی می پرسد.
همچنین با کمک برخی آزمایش ها ممکن است مقدار اشک پشت پلک، عملکرد لایه اشک و میزان تبخیر اشک را بررسی کند.
درمان خشکی چشم
هدف از درمان خشکی چشم روان سازی مناسب چشم ها می باشد اما روش مورد استفاده برای آن به علت این عارضه بستگی دارد.
به طور کلی سه روش برای چرب نگه داشتن چشم وجود دارد که عبارتند از :
- بیشترین استفاده از اشک های طبیعی
- استفاده از اشک مصنوعی یا قطره چشم
- کاهش تخلیه اشک
اگر مشکل به دلیل یک بیماری چشمی یا سیستمیک مانند عفونت چشم یا پسوریازیس رخ داده باشد ابتدا باید بیماری زمینه ای درمان شود.
داروهای مربوط به خشکی چشم مزمن شامل قطره های چشم سیکلوسپورین می باشد. این قطره ها التهاب سطح چشم را کاهش داده و باعث افزایش تولید اشک می شوند اما اگر بیمار دچار عفونت چشمی بوده یا سابقه عفونت ویروسی چشم داشته باشد نباید از آن ها استفاده کند.
اگر بیمار به بلفاریت مبتلا باشد احتمالا پزشک توصیه می کند ناحیه آسیب دیده را به طور مرتب با محلول رقیق شده شامپو بچه تمیز کند. همچنین ممکن است قطره یا پماد آنتی بیوتیک برای استفاده شبانه تجویز شود. گاهی نیز از آنتی بیوتیک های خوراکی مانند تتراسایکلین یا داکسی سایکلین استفاده می شود.
در مواردی که علائم حتی بعد از استفاده مکرر از قطره چشم همچنان شدید است ممکن است نیاز به قطره های استروئیدی برای کاهش التهاب باشد.
عمل جراحی
مشکلات مربوط به پلک ها مانند پلک زدن ناقص را می توان با مراجعه به یک جراح چشم متخصص در زمینه بیماری های پلک برطرف کرد.
در موارد شدیدتر ممکن است برای جلوگیری از تخلیه اشک و طی عمل جراحی، مجاری اشک (مسیر تخلیه اشک) به صورت جزئی یا کامل مسدود شود. این کار باعث می شود اشک طبیعی و اشک مصنوعی مدت طولانی تری روی سطح چشم باقی بماند.
در تکنیک کوتر حرارتی جراح با استفاده از سیم گرم شده بافت های ناحیه تخلیه را نازک کند.
روش دیگر استفاده از لنز اسکلرال بوستون می باشد که نوعی لنز تماسی است و روی صلبیه (بخش سفید چشم) قرار داده می شود. این لنز لایه پر از مایع روی قرنیه ایجاد کرده و از خشک شدن آن جلوگیری می کند.
پیوند غدد بزاقی تکنیک جراحی دیگری است که در مواردی که خشکی چشم دائمی و شدید است و سایر درمان ها موثر نبوده است مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش تعدادی از غدد بزاقی لب پایین برای پیوند انتخاب می شوند و بزاق تولید شده توسط آن ها جایگزین اشک می شود.
درمان های خانگی
تکنیک های خانگی مختلف می توانند به رفع خشکی چشم کمک کنند. از جمله :
1. استفاده از اشک طبیعی
هنگام استفاده از اشک طبیعی به موارد زیر دقت داشته باشید :
- برای محافظت در برابر باد و هوای گرم از عینک های کاملا بسته استفاده کنید
- هنگام استفاده از رایانه یا تلویزیون به طور مرتب و آگاهانه پلک بزنید
- از استعمال دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود آن ها اجتناب کنید
- دمای اتاق را در سطح متوسط نگه دارید
- از دستگاه مرطوب کننده برای افزایش سطح رطوبت هوای منزل استفاده کنید. اسپری کردن آب به پرده ها نیز می تواند مفید باشد
عینک مخصوص خشکی چشم نوعی عینک است که اطراف چشم را به طور کامل می پوشاند و به حفظ رطوبت چشم و محافظت از آن در برابر باد و سایر عوامل تحریک کننده کمک می کند.
2. اشک مصنوعی و قطره چشم
اشک مصنوعی و قطره چشم به صورت بدون نسخه در دسترس می باشند و می توانند به روان شدن و رفع خشکی چشم خفیف کمک کنند. برای انتخاب بهترین گزینه بهتر است ابتدا با پزشک مشورت شود.
قطره های چشمی بدون مواد نگه دارنده را می توان هر چند بار که نیاز است استفاده کرد اما حداکثر دوز ایمن قطره هایی که دارای مواد نگهدارنده هستند معمولا 4 بار در روز می باشد. دقت داشته باشید از قطره های چشم نباید برای رفع قرمزی استفاده شود.
استفاده از قطره چشم قبل از انجام فعالیت هایی که باعث تشدید علائم خشکی چشم می شوند نیز می تواند مفید باشد اما در مورد پماد بهتر است شب ها استفاده شود زیرا می تواند به تاری دید موقتی منجر شود.
3. تمیز کردن و ماساژ دادن پلک ها
برای درمان خشکی چشم در منزل به نکات زیر نیز توجه داشته باشید :
- پلک خود را به آرامی با تکه ای پارچه پنبه ای آغشته به آب گرم تمیز کنید تا التهاب احتمالی آن کاهش پیدا کند
- به آرامی و با استفاده از انگشت تمیز خود، پلک را با حرکت دورانی ماساژ دهید تا مخاط از غدد پلک پاک شود
4. نکات تغذیه ای
برخی مطالعات نشان داده مصرف اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 می تواند به کاهش خطر بروز خشکی چشم کمک کند. از جمله منابع این چربی ها می توان به ماهی روغنی، روغن کانولا، گردو، روغن کتان، پودر تخم کتان، روغن شاه دانه، روغن زیتون، تخم کدو و لوبیای سویا اشاره کرد.
لازم به ذکر است نتیجه بخش بودن این موارد هنوز از نظر علمی به اثبات نرسیده است.
عوارض خشکی چشم
اکثر افراد مبتلا به سندرم خشکی چشم خفیف در طولانی مدت دچار مشکل یا عارضه خاصی نمی شوند اما علائم شدید می تواند به التهاب چشم، عفونت و آسیب به سطح قرنیه بینجامد. این آسیب ممکن است زخم ایجاد کند که دردناک بوده و بینایی بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد.
ورم ملتحمه ناشی از خشکی چشم اغلب نیاز به درمان ندارد اما اگر بیماری شدید یا طولانی مدت شده یا عود کند لازم است به پزشک مراجعه شود.
در برخی موارد دیده شده افراد مبتلا به سندرم خشکی چشم دچار آب ریزش چشم دائمی دارند زیرا چشم آن ها اشک بیش از حد تولید می کند.
به طور کلی دو نوع اشک وجود دارد، یک نوع لایه اشکی را حفظ می کند و نوع دیگر به شست و شوی خاک و ذرات خارجی در چشم کمک می کند. در افرادی که دچار خشکی چشم هستند گاهی چشم در واکنش به یک نوع تحریک ممکن است اشک بیشتری تولید کند که آلودگی ها از بین بروند. این مسئله می تواند به آب ریزش چشم منجر شود.
منبع: medicalnewstoday
