نوروپاتی دیابتی (به انگلیسی: Diabetic neuropathy) از عوارض جدی و شایع دیابت نوع 1 و 2 می باشد که به دلیل آسیب عصبی ناشی از قند خون بالا در طولانی مدت رخ می دهد.
این عارضه معمولا به تدریج و طی چند دهه ایجاد می شود و افراد مبتلا به آن اغلب با علائم اولیه ای همچون بی حسی، گز گز، درد یا ضعیف در ناحیه دست و پا مواجه هستند. مسئله زمانی خطرناک می شود که فرد دچار زخم در ناحیه پا شده اما دردی حس نمی کند.
در ادامه قصد داریم درباره نوروپاتی دیابتی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم، با سومیتا همراه باشید؛
نوروپاتی دیابتی چیست؟
نوروپاتی دیابتی از عوارض دیابت است که به آسیب سیستم عصبی منجر می شود. این بیماری یک عارضه پیش رونده است و علائم آن با گذشت زمان بدتر می شود.
به طور کلی نوروپاتی زمانی رخ می دهد که مقادیر بالای چربی یا قند خون به اعصاب بدن آسیب برساند. در نوروپاتی شدید یا طولانی مدت فرد ممکن است در برابر آسیب ها یا عفونت ها آسیب پذیر شود و در موارد جدی عدم درمان صحیح زخم یا عفونت می تواند به قطع عضو بینجامد.
نوروپاتی دیابتی انواع مختلف دارد که نواحی مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می دهد و با علائم گوناگونی همراه می باشد. افرادی که به دیابت مبتلا هستند لازم است قند خون خود را به طور منظم کنترل کرده و در صورت بروز علائم نوروپاتی محیطی با پزشک خود مشورت کنند.
علائم نوروپاتی دیابتی
علائم نوروپاتی معمولا به تدریج ظاهر می شود و در بسیاری از موارد اولین نوع آسیب عصبی در اعصاب پا رخ می دهد که می تواند به گز گز دردناک در این ناحیه منجر شود.
علائم بسته به ناحیه آسیب دیده متفاوت است. برخی علائم و نشانه های رایج انواع مختلف نوروپاتی دیابتی عبارتند از :
- حساسیت به لمس
- از دست دادن حس لامسه
- مشکل در هماهنگی بدن هنگام راه رفتن
- بی حسی یا درد در ناحیه دست یا پا
- احساس سوزش در پا به خصوص هنگام شب
- ضعیف شدن یا تحلیل رفتن عضلات
- نفخ یا احساس پر بودن
- حالت تهوع، سو هاضمه یا استفراغ
- اسهال یا یبوست
- سر گیجه هنگام ایستادن
- تعریق بیش از حد یا کاهش یافته
- مشکلات مثانه مانند تخلیه ناقص مثانه
- خشکی واژن
- اختلال در نعوظ
- ناتوانی در درک افت قند خون
- مشکل بینایی مانند دو بینی
- افزایش ضربان قلب
انواع نوروپاتی دیابتی
اصطلاح نوروپاتی برای توصیف چند نوع آسیب عصبی استفاده می شود. در افراد دیابتی 4 نوع اصلی نوروپاتی ممکن است رخ دهد که عبارتند از :
1. نوروپاتی محیطی
اختلال نوروپاتی محیطی شایع ترین شکل نوروپاتی است که معمولا پا را درگیر کرده اما می تواند دست ها را نیز تحت تاثیر قرار دهد. علائم نوروپاتی محیطی متنوع است و ممکن است خفیف تا شدید باشد. برخی از این علائم عبارتند از :
- بی حسی
- احساس گز گز یا سوزش
- حساسیت شدید به لمس
- عدم حساسیت به سرما و گرما
- درد یا گرفتگی شدید
- ضعف عضلانی
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی
برخی افراد اغلب شب ها علائم را تجربه می کنند. به علاوه ممکن است متوجه زخم یا جراحت پای خود نشوند.
افراد مبتلا به دیابت معمولا گردش خون ضعیف دارند که باعث می شود زخم ها به آهستگی بهبود پیدا کرده و خطر ابتلا به عفونت در آن ها افزایش پیدا کند. این مسئله در موارد شدید می تواند به قطع عضو فرد منجر شود.
2. نوروپاتی خود مختار
نوروپاتی خود مختار دومین نوع شایع نوروپاتی در افراد دیابتی است. ناگفته نماند سیستم عصبی خود مختار وظیفه کنترل سیستم های غیر ارادی بدن را بر عهده دارد و بسیاری از اندام ها و عضلات بدن زیر نظر این سیستم کار می کنند، از جمله :
- دستگاه گوارش
- غدد تعریق
- اندام های جنسی و مثانه
- سیستم قلبی عروقی
مشکلات گوارشی
آسیب عصبی به سیستم گوارش ممکن است با عوارض زیر همراه باشد :
- یبوست
- اسهال
- مشکل بلع
- گاستروپارزی باعث می شود معده خیلی آهسته تر از حالت معمول به روده کوچک تخلیه شود
گاستروپارزی باعث تاخیر در هضم غذا می شود که با گذشت زمان می تواند بدتر شده و به حالت تهوع و استفراغ مکرر منجر شود. در این حالت فرد خیلی سریع احساس سیری می کند و نمی تواند وعده های غذایی اش را تمام کند.
تاخیر در هضم اغلب کنترل سطح قند خون را دشوارتر کرده و میزان نوسانات آن را افزایش می دهد.
همچنین علائم افت قند خون مانند تعریق و تپش قلب در افراد مبتلا به نوروپاتی خود مختار غیر قابل تشخیص می باشد. این مسئله باعث می شود فرد متوجه افت قند خون خود نشود و می تواند مشکلات جدی به همراه داشته باشد.
مشکلات جنسی و مثانه
نوروپاتی خود مختار گاهی باعث مشکلات جنسی مانند اختلال نعوظ، خشکی واژن یا دشواری در رسیدن به حالت ارگاسم می شود. نوروپاتی در مثانه نیز ممکن است بی اختیاری ادراری یا عدم تخلیه کامل مثانه هنگام دفع ادرار را به همراه داشته باشد.
مشکلات قلبی عروقی
آسیب به اعصابی که ضربان قلب و فشار خون را کنترل می کنند می تواند به کند شدن پاسخ دهی آن ها منجر شود. در این صورت ممکن است فرد هنگام بلند شدن از حالت نشسته یا دراز کشیده دچار افت فشار خون، سبکی سر یا سر گیجه شود.
این عارضه می تواند ضربان قلب را تا حد غیر طبیعی افزایش داده و تشخیص برخی علائم حمله قلبی را نیز دشوارتر کند. به عنوان مثال ممکن است قلب اکسیژن کافی دریافت نکند اما فرد احساس درد در ناحیه قفسه سینه نداشته باشد، به همین دلیل لازم است فرد با سایر علائم هشدار دهنده حمله قلبی آشنا باشد، از جمله :
- تعریق بیش از حد
- درد در بازو، پشت، گردن، فک یا معده
- تنگی نفس
- حالت تهوع
- سبکی سر
3. نوروپاتی پروگزیمال
نوروپاتی پروگزیمال نوع نادر نوروپاتی است که به عنوان آمیوتروفی دیابتی نیز شناخته شده است. این نوع اغلب در مردان بالای 50 سال که بیماری دیابت آن ها به خوبی کنترل نشده دیده می شود.
نوروپاتی پروگزیمال معمولا یک طرف بدن و اغلب ران و باسن را درگیر کرده و باعث دردی ناگهانی و گاهی شدید می شود. همچنین ضعف عضلانی در پاها ممکن است ایستادن بدون تکیه گاه را دشوار کند.
علائم این عارضه بعد از ظاهر شدن اغلب تشدید شده و در نهایت شروع به بهبود می کند. خوشبختانه اکثر افراد حتی بدون هیچ گونه درمان طی چند سال بهبود پیدا می کنند.
4. نوروپاتی کانونی
نوروپاتی کانونی یا مونو نوروپاتی زمانی رخ می دهد که به یک عصب خاص یا گروهی از اعصاب آسیب وارد شده و باعث ضعف در ناحیه آسیب دیده شود. این مسئله معمولا دست، سر، تنه یا پا را درگیر کرده، علائم آن به طور ناگهانی ظاهر می شود و اغلب دردناک است.
این عارضه نیز مانند نوروپاتی پروگزیمال در بیشتر موارد طی چند هفته تا چند ماه برطرف می شود و آسیب ماندگاری از خود به جای نمی گذارد. شایع ترین نوع آن سندرم تونل کارپال است.
اگرچه اکثر افراد علائم سندرم تونل کارپال را حس نمی کنند اما حدود 25 درصد دیابتی ها تا حدی دچار فشار عصب در مچ دست خود می شوند.
برخی علائم نوروپاتی کانونی عبارتند از :
- درد، بی حسی، گز گز انگشتان دست
- کاهش تمرکز
- دو بینی
- درد در ناحیه پشت چشم
- فلج بل
- درد در نواحی مختلف بدن از جمله جلوی ران، کمر، ناحیه لگن، قفسه سینه، معده، بخش خارج ساق پا، ضعف در انگشت شست پا
علت نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی دیابتی به دلیل بالا رفتن سطح قند خون طی مدت زمان طولانی ایجاد می شود. برخی عوامل دیگر نیز می توانند باعث بروز آسیب عصبی شوند، از جمله :
- آسیب به عروق خونی به دلیل کلسترول بالا
- آسیب مکانیکی از جمله آسیب های ناشی از سندرم تونل کارپال
- عوامل سبک زندگی مانند سیگار کشیدن یا مصرف الکل
مقادیر کم ویتامین B12 نیز می تواند به نوروپاتی منجر شود. متفورمین از داروهای پر مصرف است که معمولا برای کنترل دیابت تجویز می شود و ممکن است سطح ویتامین B12 را کاهش دهد.
برای تشخیص کمبود این ویتامین می توان یک آزمایش خون ساده انجام داد.
تشخیص نوروپاتی دیابتی
پزشک معمولا با بررسی علائم و سابقه پزشکی فرد این عارضه را تشخیص می دهد. همچنین ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد که طی آن حساسیت فرد به دما و لمس، ضربان قلب، فشار خون و تن عضله بررسی می شود.
از دیگر آزمایش های تشخیصی می توان به تست فیلامنت برای بررسی حساسیت پا اشاره کرد که در آن با استفاده از یک فیلتر نایلونی نرم، حساسیت به لمس و لرزش پا بررسی می شود.
درمان نوروپاتی دیابتی
متاسفانه درمانی برای نوروپاتی دیابتی وجود ندارد اما با کمک برخی تکنیک های درمانی می توان سرعت پیشرفت آن را کاهش داد.
کنترل قند خون در یک محدوده سالم بهترین راه برای کاهش احتمال ابتلا به نوروپاتی دیابتی یا کند کردن پیشرفت بیماری است، همچنین به تسکین برخی علائم کمک خواهد کرد.
ترک سیگار و ورزش منظم نیز بخشی از یک برنامه درمانی جامع برای این منظور محسوب می شود. توصیه می شود قبل از شروع هر گونه تمرینات تناسب اندام و همچنین مصرف مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
کنترل درد
برخی داروها می توانند به کاهش درد ناشی از نوروپاتی دیابتی کمک کنند، قبل از مصرف آن ها لازم است حتما با پزشک مشورت شود.
همچنین می توان از درمان های جایگزین مانند طب سوزنی برای این منظور بهره برد. برخی منابع کپسایسین را مفید می دانند.
ناگفته نماند استفاده از درمان های جایگزین به همراه مصرف دارو احتمالا اثر بخشی بیشتری در تسکین علائم نوروپاتی دیابتی خواهد داشت.
کنترل عوارض
پزشک با توجه به نوع نوروپاتی ممکن است از داروها، درمان ها یا تغییراتی در سبک زندگی برای مقابله با علائم و عوارض این بیماری استفاده کند.
به عنوان مثال اگر بیمار به دلیل نوروپاتی در هضم مشکل داشته باشد احتمالا توصیه می شود حجم وعده های غذایی خود را کاهش و تعداد وعده ها را افزایش دهد، همچنین مقدار مصرف فیبر و چربی را محدود کند.
اگر بیمار از خشکی واژن رنج می برد احتمالا استفاده از روان کننده پیشنهاد خواهد شد و اگر دچار اختلال نعوظ باشد ممکن است دارویی برای این منظور تجویز شود.
نوروپاتی محیطی در افراد دیابتی بسیار شایع است و می تواند به عوارض جدی در پا منجر شود که به نوبه خود قطع عضو را به دنبال خواهد داشت. در این مواقع مراقبت از پاها اهمیت زیادی دارد و به محض آسیب دیدگی یا زخم شدن پا لازم است اقدامات پزشکی مورد نیاز انجام شود.
پیشگیری از نوروپاتی دیابتی
در اغلب موارد با کنترل صحیح قند خون می توان از بروز این عارضه در افراد مبتلا به دیابت پیشگیری کرد، برای این منظور اقدامات زیر توصیه می شود :
- کنترل دقیق سطح قند خون
- مصرف داروها طبق دستور پزشک
- کنترل رژیم غذایی
- فعالیت بدنی
افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی باید با پزشک تماس نزدیک داشته و به توصیه های او برای کند کردن سرعت پیشرفت بیماری توجه داشته باشند. با مراقبت صحیح می توان آسیب اعصاب را کاهش داده و از عوارض جلوگیری کرد.
منبع: healthline
