فتق دیسک چیست؟

فتق دیسک (به انگلیسی: Herniated disk) از بیماری های شایع و گاه دردناک و ناتوان کننده است که در برخی موارد می تواند به بی حسی یا ضعف در ناحیه دست و پا منجر شود.

این عارضه مهره های ستون فقرات را تحت تاثیر قرار می دهد و معمولا درد ناشی از آن طی مدت چند ماه بر طرف می شود. با این حال در موارد شدید ممکن است نیاز به عمل جراحی برای برداشتن یا ترمیم فتق دیسک باشد.

در ادامه قصد داریم درباره فتق دیسک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

فتق دیسک چیست؟

ستون فقرات از یک سری استخوان (مهره) که روی هم چیده شده اند تشکیل شده است. این مهره ها از بالا به پایین شامل 7 استخوان در ستون فقرات گردنی، 12 استخوان در ستون فقرات قفسه سینه و 5 استخوان در ستون فقرات کمری می باشند و بعد از آن استخوان خاجی و دنبالچه قرار می گیرد.

این مهره ها توسط دیسک ها محافظت می شوند که جلوی ضربه های حین فعالیت های روزمره مانند راه رفتن، بلند کردن اجسام و غیره به استخوان ها را می گیرند.

هر دیسک دارای دو بخش می باشد. بخش داخلی آن نرم و ژلاتینی و بخش بیرونی آن یک حلقه محکم است. آسیب دیدن یا ضعیف شدن می تواند باعث بیرون زدن بخش داخلی دیسک از حلقه خارجی شود که به آن فتق دیسک گفته می شود.

برخی افراد مبتلا هیچ دردی تجربه نمی کنند، به خصوص اگر دیسک به اعصاب فشار نیاورد اما اگر یکی از اعصاب نخاعی تحت فشار قرار بگیرد ممکن است در امتداد عصب آسیب دیده نیز بی حسی و درد ایجاد شود.

علائم این بیماری معمولا بعد از چند هفته کاهش پیدا می کند یا بر طرف می شود اما در صورت ادامه دار شدن یا تشدید وضعیت ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.

علائم فتق دیسک

در برخی موارد فتق دیسک هیچ گونه علامتی ندارد و بروز علائم اغلب به دلیل وارد شدن فشار به اعصاب می باشد. برخی علائم شایع این عارضه عبارتند از :

بی حسی و سوزن سوزن شدن
ضعف : این مسئله در عضلات مرتبط با عصب رخ می دهد و ممکن است فرد هنگام راه رفتن سکندری بخورد
درد : این علامت در ستون فقرات رخ می دهد و می تواند به دست و پا نیز گسترش پیدا کند

اگر فتق دیسک در بخش تحتانی کمر باشد درد اغلب به باسن، ران، ساق پا و پایین پا سرایت می کند. این درد به نام درد سیاتیک شناخته شده زیرا در امتداد مسیر عصب سیاتیک ایجاد می شود.

اگر مشکل در گردن رخ دهد ممکن است درد به شانه و دست سرایت کند. حرکات سریع یا عطسه نیز ممکن است باعث درد تیر کشنده در فرد شود.

علت فتق دیسک

فتق دیسک زمانی رخ می دهد که بخش داخلی دیسک بین مهره ای از لایه خارجی آن بیرون بزند.

همان طور که قبلا اشاره کردیم ستون فقرات از تعدادی استخوان به نام مهره تشکیل شده که بین هر مهره پدهای بالشتک مانندی به نام دیسک قرار دارند. این دیسک ها به عنوان کمک فنر عمل کرده و به ثابت ماندن مهره ها کمک می کنند.

دیسک های ستون فقرات دارای مرکز نرم و ژله مانند و بخش بیرونی سخت تر هستند. فتق دیسک زمانی رخ می دهد که قسمتی از این بخش نرم از شکاف دیواره دیسک بیرون بزند. این مسئله معمولا در قسمت پایین کمر رخ می دهد اما می تواند در مهره های گردن نیز ایجاد شود.

تصور می شود خارج شدن این ماده ژله مانند نوعی ماده شیمیایی آزاد می کند که عصب های اطراف را تحریک کرده و باعث درد قابل توجه می شود. همچنین گاهی با ایجاد فشار روی اعصاب به درد منجر می شود.

علت بیرون زدگی معمولا سایش تدریجی و استفاده بیش از حد به دلیل حرکات مکرر در طول زمان می باشد.

به علاوه دیسک های نخاعی با افزایش سن مقداری از آب خود را از دست می دهند. این کاهش مایعات باعث می شود دیسک ها انعطاف پذیری کمتری داشته و بیشتر مستعد فتق باشند.

تعیین زمان دقیق بروز مشکل دیسک در بیماران دشوار است اما این عارضه اغلب هنگام بلند کردن اجسام بدون خم کردن زانو یا بعد از حرکات پیچشی هنگام بلند کردن اجسام سنگین رخ می دهد.

عوامل خطر زای فتق دیسک

فتق دیسک می تواند در هر سن و سالی ایجاد شود اما اغلب در مردان بین 20 تا 50 سال دیده می شود.

برخی عوامل که احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می دهند عبارتند از :

وزن : اضافه وزن باعث ایجاد فشار اضافی روی کمر می شود
ژنتیک : ممکن است فرد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به فتق دیسک باشد
شغل : افرادی که دارای مشاغل سخت هستند یا فعالیت هایی انجام می دهند که شامل هل دادن، کشیدن یا حرکات پیچشی می باشد بیشتر در معرض فتق دیسک قرار دارند. به طور کلی هر گونه فعالیت تکرار شونده که ستون فقرات را تحت فشار قرار می دهد می تواند باعث بروز این عارضه شود
بلند کردن نادرست اجسام : افراد همیشه باید هنگام بلند کردن وسایل سنگین، نیرو را از پاها و نه از پشت به جسم وارد کنند. بلند کردن به شیوه اشتباه می تواند به فتق دیسک منجر شود
رانندگی بیش از حد : ترکیب نشستن طولانی مدت و حرکت خودرو می تواند به دیسک ها و ساختار ستون فقرات آسیب بزند
سبک زندگی بی تحرک : عدم ورزش می تواند به فتق دیسک منجر شود
سیگار کشیدن : این مسئله می تواند اکسیژن رسانی به دیسک ها را کاهش داده و باعث خرد شدن بافت ها شود

تشخیص فتق دیسک

پزشک معمولا با معاینه فیزیکی می تواند فتق دیسک را تشخیص دهد و طی آن ممکن است موارد زیر را بررسی کند :

واکنش های بدن فرد
قدرت عضلانی
دامنه حرکتی فرد
توانایی راه رفتن
حساسیت به لمس
و …

پزشک اغلب از اشعه ایکس برای رد کردن سایر بیماری های با علائم مشابه بهره می برد. انواع دیگر تصویر برداری نیز می تواند جزئیات بیشتری درباره محل فتق دیسک به پزشک بدهد، از جمله :

ام آر آی یا سی تی اسکن : این آزمایش ها می توانند محل دیسک و اعصاب آسیب دیده را مشخص کنند
دیسکوگرام : در این تکنیک به مرکز نرم یک یا چند دیسک رنگ خاصی تزریق می شود که به تشخیص دقیق شکاف در دیسک ها کمک می کند
میلوگرام : این فرایند شامل تزریق رنگ به مایع نخاعی و استفاده از اشعه ایکس می باشد و نشان می دهد که آیا فتق دیسک به نخاع و اعصاب فشار وارد می کند یا خیر

درمان فتق دیسک

فتق دیسک ممکن است با درد شدید همراه باشد اما استفاده از درمان مناسب می تواند علائم آن را تسکین دهد.

به عنوان مثال اجتناب از حرکاتی که باعث ایجاد درد می شوند و انجام تمرینات حرکتی خاص و داروهای تجویزی پزشک می تواند علائم را بر طرف کند.

دارو درمانی

برخی داروهای مورد استفاده برای فتق دیسک عبارتند از :

داروهای بدون نسخه : داروهایی همچون ایبوپروفن و ناپروکسن برای تسکین دردهای خفیف تا متوسط مفید هستند
داروهای درد عصب : داروهایی همچون گاباپنتین، پرگابالین، دولوکستین و آمی تریپتیلین برای این منظور تجویز می شوند
داروهای ضد درد قوی : در صورتی که درد با داروهای بدون نسخه درمان نشود ممکن است پزشک از داروهایی همچون کدئین، ترکیبی از اکسی کدون و استامینوفن یا سایر داروها برای این منظور استفاده کند. برخی عوارض جانبی شامل حالت تهوع، گیجی و یبوست می باشد
تزریق کورتیزون : تزریق مستقیم این دارو در ناحیه فتق به کاهش التهاب و درد کمک می کند
تزریق اپیدورال : گاهی پزشک داروهای استروئیدی، بی حس کننده و داروهای ضد التهاب به فضای اپیدورال که در ناحیه اطراف نخاع است تزریق می کند که به کاهش درد و ورم در داخل و اطراف ریشه های عصب نخاعی کمک می کند
شل کننده های عضلانی : این داروها به کاهش اسپاسم عضلانی کمک می کنند

فیزیوتراپی

فیزیوتراپیست ها می توانند از تمرینات و تکنیک هایی برای کاهش درد ناشی از فتق دیسک استفاده کنند. همچنین ممکن است موارد زیر را به بیمار توصیه کنند :

درمان با گرما یا یخ
سونوگرافی که از امواج صوتی برای تحریک ناحیه آسیب دیده و بهبود جریان خون استفاده می کند
کشش که می تواند فشار روی ناحیه آسیب دیده را کاهش دهد
بریس کردن کوتاه مدت گردن یا کمر برای محافظت بیشتر آن ها
الکتروتراپی؛ گفته شده تکانه های الکتریکی ممکن است درد در برخی افراد را کاهش دهند

عمل جراحی

در صورتی که علائم فتق دیسک با سایر درمان ها بهبود پیدا نکند، بی حسی ادامه داشته باشد یا کنترل ادرار یا تحرک دشوار شود ممکن است پزشک انجام عمل جراحی را توصیه کند.

در اکثر موارد جراحی، پزشک تنها بخش بیرون زده دیسک را بر می دارد که به آن دیسکتومی باز گفته می شود و معمولا از لاپاراسکوپی در آن استفاده می شود.

در این تکنیک یک سوراخ کوچک در بخش جلویی یا پشتی ستون فقرات ایجاد و از برداشتن بخش های کوچکی از مهره ها یا جا به جایی اعصاب نخاعی و نخاع برای دسترسی به دیسک جلوگیری می شود.

تعویض دیسک مصنوعی

این روش طی دهه های گذشته در اروپا انجام شده اما در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دنیا هنوز متداول نمی باشد.

در این تکنیک ممکن است دیسک به طور کامل یا تنها هسته دیسک جایگزین شود. برای این منظور از دیسک های مصنوعی یا فلزی، بیوپلیمر یا هر دو استفاده می کنند.

عوارض فتق دیسک

نخاع در ناحیه زیر خط کمر به چندین عصب انشعاب پیدا می کند که در مجموع به آن ها کودا اکوینا یا دم اسبی گفته می شود.

در موارد نادر فتق دیسک می تواند کل این مجموعه اعصاب را فشرده کند و به ضعف دائمی، فلج، بی اختیاری ادرار و مدفوع و اختلال در عملکرد جنسی منجر شود. اگر این اتفاق رخ دهد عمل جراحی اورژانسی تنها گزینه خواهد بود.

در موارد زیر لازم است به پزشک مراجعه شود :