فتق دیافراگم (به انگلیسی: Diaphragmatic hernia) نوعی وضعیت اورژانسی و جدی است که به دلیل نقص در اندام دیافراگم رخ داده و لازم است نسبت به درمان آن فورا اقدام و عمل جراحی انجام شود.
این عارضه دارای دو نوع کلی مادرزادی و اکتسابی می باشد و امید به زندگی در آن به عوامل متعددی همچون سن، سلامت فرد، نوع، اندازه و سایر اندام های درگیر بستگی دارد.
در ادامه قصد داریم درباره فتق دیافراگم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فتق دیافراگم چیست؟
دیافراگم یک حصار یا پرده عضلانی گنبدی شکل است که بین حفره های شکمی و قفسه سینه قرار گرفته و قلب و ریه ها را از اندام های شکمی مانند معده، روده، طحال و کبد جدا می کند.
فتق دیافراگم زمانی رخ می دهد که یک یا چند اندام شکمی از طریق یک نقص یا باز شدن دیافراگم، به سمت بالا و به داخل قفسه سینه حرکت کنند. این نقص می تواند در بدو تولد وجود داشته باشد (مادرزادی) یا در مراحل بعدی زندگی ظاهر شود (اکتسابی).
به طور کلی عارضه فتق دیافراگم یک مسئله اورژانسی است و باید فورا نسبت به عمل جراحی آن اقدام شود.
به علاوه گفته شده چشم انداز فتق دیافراگم مادرزادی به میزان آسیب ریه ها و همچنین شدت درگیر شدن سایر اندام ها بستگی دارد و امید به زندگی کلی در آن حدود 70 تا 90 درصد می باشد.
این در حالیست که امید به زندگی در فتق دیافراگم اکتسابی به نوع آسیب، سن، سلامت کلی فرد و همچنین شدت فتق بر اساس اندازه و سایر اندام های درگیر بستگی دارد.
علت فتق دیافراگم
فتق دیافراگم مادرزادی به دلیل رشد غیرطبیعی دیافراگم در حین شکل گیری جنین ایجاد می شود. این نقص باعث می شود یک یا چند اندام شکمی به داخل قفسه سینه حرکت کرده و فضایی را که ریه ها باید در آن قرار بگیرند اشغال کنند که نتیجه آن عدم رشد کافی ریه ها می باشد.
فتق دیافراگم مادرزادی اغلب اوقات تنها روی یک ریه تاثیر می گذارد.
فتق دیافراگم اکتسابی معمولا به دلیل یک آسیب غیر نافذ (بدون بریدگی یا جراحت در پوست) یا نافذ رخ می دهد.
به عنوان مثال تصادفات حین رانندگی و زمین خوردن اغلب باعث صدمات غیر نافذ می شوند در حالی که صدمات نافذ معمولا به دلیل ضربات چاقو یا اصابت گلوله رخ می دهند.
علاوه بر این عمل جراحی در ناحیه شکم یا قفسه سینه نیز ممکن است باعث صدمه دیدن تصادفی دیافراگم شود.
در موارد کمتر رایج فتق دیافراگم بدون دلیل واضح ایجاد شده و تشخیص آن تا زمانی که علائم ایجاد شود به تاخیر می افتد.
عوامل خطر زای فتق دیافراگم
اکثر فتق های دیافراگم مادرزادی از نوع ایدیوپاتیک هستند. به این معنا که علت آن ها ناشناخته می باشد و به نظر می رسد ترکیبی از چند عامل در بروز آن ها نقش دارد.
ناهنجاری های کروموزومی و ژنتیکی، عوامل محیطی و مشکلات تغذیه ای همگی ممکن است در بروز این نوع فتق نقش داشته باشند.
این عارضه گاهی با سایر مشکلات اندامی از جمله رشد غیر طبیعی قلب، دستگاه گوارش یا دستگاه تناسلی همراه است.
برخی عوامل که خطر ابتلا به فتق دیافراگم اکتسابی را افزایش می دهند عبارتند از :
- صدمات غیر نافذ در اثر تصادف های رانندگی
- استفاده از تکنیک های جراحی روی قفسه سینه یا شکم
- سقوط از جایی که روی ناحیه دیافراگم تاثیر بگذارد
- زخم چاقو
- زخم ناشی از شلیک گلوله
علائم فتق دیافراگم
شدت علائم فتق دیافراگم می تواند با توجه به اندازه، علت و اندام های درگیر در آن متفاوت باشد. برخی علائم عبارتند از :
- مشکل تنفسی : یکی از علائم شدید فتق دیافراگم محسوب می شود که در فتق مادرزادی به دلیل رشد غیر طبیعی ریه ها رخ می دهد در حالی که در نوع اکتسابی زمانی ایجاد می شود که ریه ها به دلیل فشار و ازدحام به خوبی نمی توانند کار کنند
- تاکی پنه (تنفس سریع) : در این حالت ریه ها ممکن است برای جبران سطح پایین اکسیژن در بدن سریع تر از حد طبیعی کار کنند
- کبود شدن پوست : زمانی که بدن اکسیژن کافی از ریه ها دریافت نکند ممکن است پوست کبود شود
- تاکی کاردی (ضربان قلب سریع) : قلب ممکن است سریع تر از حالت عادی پمپاژ کند تا بدن خون اکسیژن دار کافی دریافت کند
- کاهش یا عدم وجود صداهای تنفسی : این علامت در نوع مادرزادی شایع است زیرا ممکن است یکی از ریه های نوزاد به درستی شکل نگرفته باشد. در این صورت در سمت آسیب دیده صدای تنفسی شنیده نمی شود یا به سختی شنیده می شود
- شنیدن صداهای روده ای در ناحیه قفسه سینه : زمانی ایجاد می شود که روده ها به سمت حفره قفسه سینه حرکت کرده باشند
- خالی به نظر رسیدن شکم : ممکن است فرد هنگام لمس شکم خود احساس کند اندازه شکم کمتر از حد طبیعی است (معاینه بدن با فشار دادن بخش های خاصی از آن). علت این مسئله حرکت اندام های شکمی به داخل حفره قفسه سینه می باشد
تشخیص فتق دیافراگم
پزشکان معمولا می توانند قبل از تولد نوزاد، فتق مادرزادی دیافراگم را تشخیص دهند و حدود نیمی از موارد طی سونوگرافی از جنین شناسایی می شوند، همچنین ممکن است مقدار مایع آمنیوتیک (مایعی که جنین را احاطه کرده و از آن محافظت می کند) داخل رحم افزایش پیدا کند.
بعد از تولد نیز ناهنجاری های زیر حین معاینه فیزیکی شناسایی شود :
- حرکات غیر طبیعی قفسه سینه
- مشکلات تنفسی
- کبود شدن رنگ پوست
- عدم وجود صدای تنفس در یک طرف سینه
- شنیدن صداهای روده در قفسه سینه
- نیمه پر به نظر رسیدن شکم
آزمایش های زیر معمولا برای تشخیص هر دو نوع فتق دیافراگم کافی می باشد :
- اشعه ایکس
- سونوگرافی که از امواج صوتی برای تولید تصاویری از حفره های قفسه سینه، شکم و محتویات آن ها استفاده می کند
- سی تی اسکن که امکان مشاهده مستقیم اندام های شکمی را فراهم می کند
- آزمایش گاز خون شریانی که خون را مستقیم از سرخرگ می گیرد و میزان اکسیژن، دی اکسید کربن، PH و اسیدیته آن را بررسی می کند
- ام آر آی که برای ارزیابی متمرکزتر اندام های بدن به خصوص در جنین استفاده می شود
درمان فتق دیافراگم
هر دو نوع فتق دیافراگم معمولا به عمل جراحی فوری نیاز دارند. طی عمل جراحی لازم است اندام های شکمی از قفسه سینه جدا و به داخل شکم منتقل شوند. سپس دیافراگم ترمیم می شود.
در فتق دیافراگم مادرزادی ممکن است عمل جراحی طی 48 تا 72 ساعت بعد از زایمان انجام شود. به دلایل مختلف گاهی زمان عمل به تعویق افتاده یا لازم است زودتر از موعد و به صورت اورژانسی انجام شود.
در این موارد اولین قدم این است که وضعیت نوزاد ثابت شده و سطح اکسیژن خون او افزایش یابد. پزشکان برای این منظور از انواع داروها و تکنیک های مختلف استفاده می کنند و بعد از تثبیت وضعیت نوزاد عمل جراحی انجام می شود.
در مورد فتق دیاگرام اکتسابی نیز لازم است قبل از عمل جراحی وضعیت بیمار تثبیت شود. از آن جا که اکثر موارد به دلیل آسیب و تصادف های جاده ای رخ می دهد ممکن است عوارض دیگری مانند خونریزی داخلی نیز وجود داشته باشد. بنابراین عمل جراحی باید در اسرع وقت انجام شود.
پیشگیری از فتق دیافراگم
در حال حاضر روش شناخته شده ای برای پیشگیری از ابتلا به فتق دیافراگم مادرزادی وجود ندارد اما مراقبت های زود هنگام و منظم دوران بارداری برای کمک به تشخیص مشکلات قبل از تولد مهم است. این کار امکان برنامه ریزی و مراقبت مناسب قبل، حین و بعد از زایمان را فراهم می کند.
برخی اقدامات پیشگیرانه که می تواند خطر ابتلا به فتق دیافراگم اکتسابی را کاهش دهد عبارتند از :
- رانندگی ایمن و بستن کمربند ایمنی
- اجتناب از فعالیت هایی که فرد را مستعد آسیب های شدید ناگهانی به قفسه سینه یا شکم می کند مانند ورزش های شدید
- محدود کردن مصرف الکل و اجتناب از مواد مخدر که فرد را بیشتر در معرض تصادف ها قرار می دهند
- احتیاط در استفاده از اجسام تیز مانند چاقو یا قیچی
منبع: healthline
