سرخک (به انگلیسی: Measles) نوعی بیماری عفونی ویروسی است که به شدت مسری بوده و در برخی موارد می تواند به عوارض کشنده منجر شود.
اگرچه امروزه با وجود واکسن موثر و ایمن برای این بیماری، میزان ابتلا به آن تا حد چشمگیری کاهش یافته اما هنوز افراد زیادی در سراسر دنیا به آن مبتلا می شوند. گفته شده تنها در سال 2017 حدود 110 هزار مورد مرگ مربوط به سرخک در دنیا رخ داده که اکثر آن ها کودکان کمتر از 5 سال بوده اند.
در ادامه قصد داریم درباره سرخک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرخک چیست؟
سرخک نوعی عفونت ویروسی واگیر دار است که از سیستم تنفسی شروع می شود و با وجود واکسیناسیون گسترده در دنیا، هنوز از عوامل مرگ و میر در جهان محسوب می شود.
این بیماری توسط نوعی ویروس ایجاد و از طریق تماس مستقیم با شخص حامل ویروس یا قطرات موجود در هوا به دیگران منتقل می شود.
خوشبختانه واکسن این بیماری ایمنی موثر در برابر ویروس عامل آن ایجاد می کند اما برخی افراد به دلیل مشکلات سلامتی از جمله ضعیف بودن سیستم ایمنی نمی توانند واکسن دریافت کنند.
علائم سرخک
علائم سرخک به طور کلی طی 10 تا 12 روز بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می شود. این علائم عبارتند از :
- سرفه
- تب
- آب ریزش بینی
- قرمز شدن چشم ها
- گلو درد
- لکه های سفید داخل دهان
همه ما سرخک را با بثورات پوستی گسترده ای می شناسیم که در نواحی مختلف بدن ظاهر شده و ممکن است تا یک هفته ادامه داشته باشند.
این بثورات معمولا طی 2 هفته بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس ایجاد شده، معمولا ابتدا ناحیه سر را درگیر می کنند و به آرامی به سایر بخش های بدن گسترش می یابند.
علت سرخک
سرخک به دلیل عفونت ناشی از یک ویروس از خانواده پارامیکسو ویروس ها ایجاد می شود. ویروس ها میکروب های ریز انگلی هستند که به سلول های میزبان حمله کرده و از اجزای سلولی برای تکمیل چرخه حیات خود استفاده می کنند.
ویروس سرخک ابتدا سیستم تنفسی را آلوده می کند و در نهایت از طریق جریان خون به سایر بخش های بدن گسترش می یابد.
این بیماری تنها در انسان ها دیده می شود و حیوانات به آن مبتلا نمی شوند.
آیا سرخک از طریق هوا منتقل می شود؟
سرخک از طریق هوا، قطرات تنفسی و ذرات کوچک آئروسل منتشر می شود. فرد آلوده می تواند هنگام سرفه یا عطسه ویروس را در هوا آزاد کند.
این ذرات تنفسی روی اجسام و سطوح نیز پخش می شوند. بنابراین اگر فرد سالم با یک شی آلوده مانند دستگیره درب تماس داشته باشد و سپس صورت، بینی یا دهان خود را لمس کند ممکن است به این ویروس آلوده شود.
ویروس سرخک می تواند تا مدتی در خارج از بدن زنده بماند. گفته شده مدت زمان زنده ماندن این ویروس در هوا یا روی سطوح تا 2 ساعت می باشد.
آیا سرخک مسری است؟
سرخک بسیار مسری است و به راحتی می تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
افراد مستعد ابتلا در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک تا 90 درصد احتمال آلوده شدن دارند. به علاوه یک فرد آلوده می تواند در هر مکانی ویروس را به 9 تا 18 فرد مستعد انتقال دهد.
فردی که به سرخک مبتلا شده حتی قبل از این که از بیماری خود مطلع شود می تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. گفته شده این بیماری از 4 روز قبل از ظاهر شدن بثورات مسری است و بعد از ظاهر شدن بثورات نیز تا 4 روز همچنان مسری خواهد بود.
عدم واکسیناسیون از عوامل خطر زای اصلی ابتلا به سرخک می باشد. به علاوه برخی از گروه ها بیشتر در معرض خطر عوارض ناشی از عفونت سرخک قرار دارند که از جمله آن ها می توان به کودکان خردسال، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف و و زنان باردار اشاره کرد.
تشخیص سرخک
در صورت بروز علائم سرخک یا اگر فرد در معرض این ویروس قرار گرفته باشد لازم است بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
پزشک معمولا با بررسی بثورات پوست و سایر علائم بیماری از جمله لکه های سفید داخل دهان، تب، سرفه و گلو درد می تواند سرخک را تشخیص دهد.
در صورتی که نیاز به تایید تشخیص باشد ممکن است از آزمایش خون استفاده شود.
درمان سرخک
هیچ درمان خاصی برای سرخک وجود ندارد زیرا عفونت های ویروسی بر خلاف عفونت های باکتریایی به آنتی بیوتیک ها حساس نیستند. ویروس و علائم آن معمولا طی 2 یا 3 هفته از بین می روند.
در مورد افرادی که ممکن است در معرض ویروس قرار بگیرند می توان اقداماتی انجام داد که به جلوگیری از ابتلا یا کاهش شدت علائم کمک می کند، از جمله :
- طی 72 ساعت بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک واکسیناسیون انجام شود
- طی 6 روز بعد از قرار گرفتن در معرض این ویروس یک دوز پروتئین ایمنی به نام ایمونوگلوبولین مصرف شود
پزشک ممکن است برای کمک به بهبودی فرد توصیه های زیر را داشته باشد :
- مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب
- استراحت کافی برای تقویت سیستم ایمنی بدن
- مصرف مایعات فراوان
- استفاده از مرطوب کننده برای تسکین سرفه و گلو درد
- مصرف مکمل ویتامین A
سرخک در بزرگسالان
اگرچه سرخک معمولا در دوران کودکی رخ می دهد اما بزرگسالان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، به خصوص کسانی که واکسینه نشده اند بیشتر در معرض خطر هستند.
قاعده کلی این است که افراد بزرگسالی که سال 1957 میلادی یا قبل از آن متولد شده اند به طور طبیعی در برابر سرخک ایمن هستند زیرا این واکسن اولین بار در سال 1963 مجوز گرفته است. تا قبل از این تاریخ بیشتر افراد به طور طبیعی به سرخک دچار می شدند و در برابر این بیماری ایمنی به دست می آوردند.
عوارض جدی این بیماری تنها به کودکان اختصاص ندارد بلکه در افراد بزرگسال بالای 20 سال نیز دیده می شود. این عوارض می تواند شامل ذات الریه، انسفالیت و نابینایی باشد.
در مورد بزرگسالانی که واکسیناسیون انجام نداده و قبلا به این بیماری مبتلا نشده اند حداقل یک دوز واکسن توصیه می شود.
سرخک در نوزادان
واکسن سرخک تا حداقل یک سالگی کودک تزریق نمی شود و کودک تا قبل از تزریق در معرض ابتلا قرار دارد.
اگرچه گفته شده نوزادان به دلیل ایمنی غیر فعالی که از طریق جفت و طی دوران شیردهی از مادر به کودک منتقل می شود تا حدی در برابر سرخک محافظت می شوند اما به نظر می رسد این ایمنی می تواند طی 2.5 ماه بعد از تولد یا بعد از قطع شیردهی از بین برود.
در ضمن کودکان کمتر از 5 سال بیشتر در معرض عوارض ناشی از سرخک هستند که می تواند شامل ذات الریه، انسفالیت و عفونت گوش باشد و ممکن است باعث کاهش شنوایی شود.
دوره نهفتگی (کمون) سرخک
دوره کمون یک بیماری عفونی مدت زمانی است که بین قرار گرفتن در معرض عفونت و زمان بروز علائم آن طول می کشد. دوره کمون سرخک بین 10 تا 14 روز می باشد.
بعد از گذشت دوره کمون اولیه این بیماری، ممکن است علائم غیر خاص مانند تب، سرفه و آب ریزش بینی رخ دهد و بثورات چند روز بعد از آن ظاهر شوند.
همان طور که قبلا اشاره شد بیمار از 4 روز قبل از ظاهر شدن بثورات قادر به انتقال عفونت به دیگران می باشد.
انواع سرخک
سرخک دارای انواع مختلفی است که یکی از آن ها همان عفونت کلاسیک می باشد و همه ما با آن آشنا هستیم.
سرخک غیر معمول در افرادی رخ می دهد که بین سال های 1963 تا 1967 واکسن ویروس مرده سرخک دریافته کرده اند. این افراد دارای ایمنی ناقص هستند و در صورت قرار گرفتن در معرض سرخک به علائمی همچون تب بالا، بثورات پوستی و گاهی اوقات ذات الریه دچار می شوند.
سرخک اصلاح شده در افرادی که به آن ها ایمونوگلوبولین بعد از مواجهه تزریق شده و نوزادانی که هنوز مقداری ایمنی غیر فعال در بدن خود دارند رخ می دهد. این نوع معمولا خفیف تر از موارد معمولی سرخک می باشد.
سرخک خونریزی شونده کمتر شایع است و با علائم تب بالا، تشنج و خونریزی در غشای پوست و مخاط شناخته می شود.
تفاوت سرخک و سرخچه
همه ما نام سرخچه یا سرخک آلمانی را شنیده ایم اما دو بیماری سرخک و سرخچه کاملا متفاوت هستند و در واقع توسط دو ویروس مختلف ایجاد می شوند.
سرخچه به اندازه سرخک مسری نیست اما اگر خانم باردار به این عفونت دچار شود ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
این دو بیماری شباهت هایی نیز با هم دارند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- هر دو ویروس می توانند از طریق سرفه و عطسه در هوا به دیگران سرایت کنند
- هر دو باعث تب و بثورات می شوند
- هر دو تنها در انسان رخ می دهند
واکسن MMR و MMRV بدن را در برابر هر دو بیماری ایمن می کند.
پیشگیری از سرخک
برای پیشگیری از ابتلا به سرخک چندین روش وجود دارد :
1. واکسیناسیون
واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری از ابتلا می باشد و تزریق دو دوز واکسن ایمنی 97 درصد ایجاد می کند.
به طور کلی دو واکسن برای سرخک عرضه شده که شامل MMR و MMRV می باشد. واکسن MMR یک واکسن سه در یک است که می تواند فرد را در برابر سرخک، اوریون و سرخچه محافظت کند در حالی که MMRV علاوه بر موارد ذکر شده در برابر آبله مرغان نیز ایمنی ایجاد می کند.
کودکان می توانند اولین واکسن خود را در سن 12 ماهگی (یا زودتر از موعد در صورت مسافرت های بین المللی) و دوز دوم را بین سنین 4 تا 6 سال دریافت کنند. بزرگسالانی که تاکنون به این بیماری مبتلا نشده و واکسیناسیون انجام نداده اند نیز می توانند در این مورد با پزشک مشورت کنند.
برخی گروه ها نباید واکسن سرخک تزریق کنند، از جمله :
- افرادی که قبلا به واکسن سرخک یا اجزای آن واکنش شدید نشان داده اند
- زنان باردار
- افراد دارای نقص ایمنی از جمله بیماران مبتلا به اچ آی وی، ایدز، افرادی که تحت درمان سرطان هستند یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دریافت می کنند
عوارض جانبی واکسیناسیون معمولا خفیف است و طی چند روز از بین می رود. این عوارض می تواند شامل تب و بثورات خفیف باشد. به علاوه در موارد نادر این واکسن با کاهش پلاکت یا تشنج ارتباط دارد. با این حال اکثر کودکان و بزرگسالانی که واکسن سرخک دریافت می کنند عوارض جانبی خاصی تجربه نمی کنند.
برخی معتقدند تزریق واکسن سرخک در کودکان باعث بروز اوتیسم می شود. طی سال های گذشته روی این مسئله مطالعات زیادی انجام شده و نتایج نشان داده بین آن ها ارتباطی وجود ندارد.
ناگفته نماند واکسیناسیون تنها برای خود فرد و خانواده اش مهم نیست بلکه برای محافظت از افرادی که قادر به واکسیناسیون نیستند نیز می تواند مفید باشد زیرا زمانی که افراد زیادی در جامعه در برابر یک بیماری واکسینه شوند احتمال گردش آن بین مردم کاهش یافته و ایمنی گله ای ایجاد می شود.
برای ایمنی گله ای در برابر سرخک لازم است تقریبا 96 درصد جمعیت واکسینه شوند.
2. سایر روش های پیشگیری
همه افراد نمی توانند واکسن سرخک دریافت کنند اما با روش های دیگر می توان از شیوع این بیماری پیشگیری کرد.
به همین منظور افرادی که مستعد ابتلا به عفونت هستند لازم است :
- به بهداشت دستان خود توجه داشته باشند و قبل از غذا، بعد از دستشویی رفتن و قبل از لمس صورت، دهان یا بینی حتما دست های خود را بشویند
- از وسایل شخصی افرادی که ممکن است بیمار باشند استفاده نکنند. این موارد می تواند شامل ظروف غذا، لیوان و مسواک باشد
- از تماس با افراد بیمار اجتناب کنند
افرادی که به سرخک مبتلا هستند لازم است :
- تا زمانی که بیماری مسری است از حاضر شدن در محل کار، مدرسه و سایر اماکن عمومی اجتناب کرده و در منزل بمانند
- از تماس با افرادی که ممکن است در برابر این عفونت آسیب پذیر باشند از جمله نوزادانی که هنوز واکسن نزده اند و افرادی که دچار نقص ایمنی هستند خودداری کنند
- در صورت سرفه یا عطسه، بینی و دهان خود را بپوشانند و دستمال خود را سریع دور بیندازند. اگر دستمال ندارند هنگام عطسه کردن با آرنج (نه با دست) جلوی دهان خود را بگیرند
- دست های خود را به طور مرتب شسته و سطوح یا اشیایی که دائما لمس می کنند را ضد عفونی کنند
سرخک در بارداری
زنان بارداری که قبلا به سرخک دچار نشده و واکسن دریافت نکرده اند باید از خود مراقبت کرده و در دوران بارداری در معرض این عفونت قرار نگیرند. ابتلا به سرخک در دوران بارداری می تواند روی سلامت مادر و جنین تاثیر منفی قابل توجهی داشته باشد.
زنان باردار بیشتر در معرض خطر بروز عوارض ناشی از سرخک مانند ذات الریه هستند. به علاوه ابتلا به سرخک در این دوره می تواند به عوارض بارداری زیر منجر شود :
- سقط جنین
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- مرده زایی
اگر مادر در دوران نزدیک به زایمان به سرخک مبتلا شده باشد ممکن است حین زایمان عفونت را به فرزندش انتقال دهد که به آن سرخک مادرزادی گفته می شود.
نوزادان مبتلا به سرخک مادرزادی بعد از تولد دچار بثورات می شوند و خطر بروز عوارض ناشی از سرخک در آن ها زیاد است که می تواند کشنده باشد.
با توجه به آن چه گفته شد خانم های بارداری که در برابر این بیماری ایمنی ندارد در صورت قرار گرفتن در معرض این عفونت لازم است سریع با پزشک خود مشورت کنند. تزریق ایمونوگلوبولین ممکن است به پیشگیری از ابتلا کمک کند.
عوارض سرخک
سرخک در کودکان و بزرگسالان سالم مرگ و میر چندانی به دنبال ندارد و بیشتر افرادی که به آن دچار می شوند به طور کامل بهبود پیدا می کنند.
خطر بروز عوارض این بیماری در گروه های زیر بیشتر است :
- کودکان کمتر از 5 سال
- افراد بزرگسال بالای 20 سال
- زنان باردار
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند
- افرادی که دچار سو تغذیه هستند
- افرادی که از کمبود ویتامین A رنج می برند
تقریبا 30 درصد افراد مبتلا به سرخک یک یا چند عارضه را تجربه می کنند که برخی از آن ها مانند ذات الریه و التهاب مغز یا انسفالیت می تواند کشنده باشد.
سایر عوارض مرتبط با سرخک ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- عفونت گوش
- برونشیت
- خروسک
- اسهال شدید
- نابینایی
- عوارض بارداری مانند سقط جنین یا زایمان زودرس
- پان انسفالیت اسکلروزان تحت حاد که یک بیماری نادر تخریب سیستم عصبی است و سال ها بعد از عفونت ایجاد می شود
به طور کلی هر فرد بیش از یک بار در زندگی خود به این بیماری مبتلا نمی شود.
خوشبختانه سرخک و عوارض احتمالی آن از طریق واکسیناسیون قابل پیشگیری می باشد.
منبع: healthline
