تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم (به انگلیسی: amblyopia یا Lazy eye) نوعی بیماری چشمی شایع در دوران کودکی است که معمولا روی یک چشم اثر می گذارد و با علائمی همچون تاری دید و از دست دادن درک عمق در بینایی همراه می باشد.

این عارضه از علل اصلی کاهش بینایی در کودکان است که عدم درمان آن می تواند به نابینایی موقتی یا دائمی منجر شود و فرد مبتلا درک عمق و بینایی سه بعدی خود را از دست بدهد.

در ادامه قصد داریم درباره تنبلی چشم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم که به آن آمبلیوپی نیز گفته می شود یکی از شایع ترین علل نابینایی نسبی یا کامل در یک چشم کودکان می باشد که در آن بینایی کودک در یک چشم، آن طور که باید تقویت نمی شود.

زمانی که فرد به تنبلی چشم مبتلا است مغز به دلیل ضعیف بودن بینایی یک چشم، روی دیگری تمرکز بیشتری داشته و عملا چشمی که تنبل شده را نادیده می گیرد. در صورتی که این چشم به درستی تحریک نشود سلول های عصبی مسئول بینایی روند بلوغ طبیعی خود را طی نمی کنند و فرد دچار اختلال در بینایی و از دست دادن درک عمق منجر شود.

لازم به ذکر است چشم آسیب دیده لزوما ظاهر متفاوتی ندارد، اگرچه ممکن است گاهی در جهت متفاوت از چشم دیگر حرکت کند. به علاوه این عارضه معمولا تنها روی یک چشم اثر می گذارد اما در شرایط خاص می تواند به بینایی هر دو چشم آسیب برساند.

ناگفته نماند تنبلی چشم با چپ شدن چشم که به آن استرابیسم یا لوچی گفته می شود تفاوت دارد. با این حال در صورتی که در استرابیسم، چشم سالم بیشتر از چشم آسیب دیده مورد استفاده قرار بگیرد می تواند به تنبلی چشم منجر شود.

با همه این ها به کار بردن اصطلاح تنبلی چشم چندان درست نیست. در این بیماری چشم در واقع تنبل نمی شود بلکه این اختلال به دلیل مشکل تکاملی در عصب متصل کننده چشم به مغز و نه مشکل در خود چشم رخ می دهد.

علائم تنبلی چشم

تشخیص تنبلی چشم تا زمانی که وضعیت بینایی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار نداده دشوار است. برخی علائم هشدار دهنده اولیه عبارتند از :

فرد بیشتر اوقات از یک سمت بدن (که دچار تنبلی چشم است) به اشیا برخورد می کند
مردمک یک چشم به سمت داخل یا بیرون منحرف می شود
چشم ها هماهنگ با هم به نظر نمی رسند
فرد درک خوبی از عمق ندارد
دوبینی
لوچی یا چپ بودن چشم

علت تنبلی چشم

تنبلی چشم به مشکلات رشدی در مغز ارتباط دارد و در آن مسیرهای عصبی در مغز که سیگنال های بینایی را پردازش می کنند دچار اختلال در عملکرد می شوند، به همین دلیل مغز از هر دو چشم به یک اندازه استفاده نمی کند.

برخی شرایط و عوامل نیز ممکن است موجب شود افراد به یک چشم بیش از دیگری تکیه داشته باشند، از جمله :

لوچی چشم دائمی یا چرخش یک چشم
عوامل ژنتیکی یا سابقه خانوادگی تنبلی چشم
قدرت بینایی متفاوت در چشم ها
آسیب به یکی از چشم ها در اثر ضربه خوردن
افتادگی یکی از پلک ها
کمبود ویتامین A
زخم یا بافت اسکار در قرنیه
عمل جراحی چشم
اختلالات بینایی مانند نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم
آب سیاه که در آن فشار زیاد روی چشم می تواند به مشکلات بینایی و نا بینایی منجر شود

چشمی که کمتر از آن استفاده می شود با گذشت زمان ضعیف تر یا به اصطلاح تنبل می شود.

تشخیص تنبلی چشم

تنبلی چشم معمولا تنها در یک چشم رخ می دهد و والدین و کودک اغلب در ابتدا متوجه آن نمی شوند، به همین دلیل معاینات معمول چشم در نوزادان و کودکان اهمیت زیادی دارد، حتی اگر علائم ظاهری مشکلات چشمی وجود نداشته باشد.

طبق توصیه انجمن بینایی سنجی آمریکا، لازم است کودکان در سن 6 ماهگی و 3 سالگی معاینه چشم شوند و در سنین بین 6 تا 18 سالگی باید هر 2 سال یک بار (یا دفعات بیشتر) توسط چشم پزشک معاینه شوند.

پزشک طی معاینه روتین چشم معمولا آزمایش هایی برای تعیین وضعیت هر دو چشم انجام می دهد که عبارتند از :

تشخیص حروف یا اشکال روی نمودار
دنبال کردن نور با یک چشم و سپس هر دو چشم
بررسی چشم با ذره بین

به علاوه پزشک وضوح بینایی، قدرت عضلات چشم و میزان تمرکز آن ها را تست می کند و علائمی همچون چپ شدن چشم یا تفاوت قدرت بینایی بین دو چشم را مورد بررسی قرار می دهد.

در اکثر موارد تنبلی چشم با معاینه چشم تشخیص داده می شود.

درمان تنبلی چشم

درمان بیماری های زمینه ای چشم موثرترین روش درمان تنبلی چشم محسوب می شود. به عبارت دیگر لازم است به چشم آسیب دیده کمک شود تا رشد طبیعی داشته باشد.

اقدامات اولیه برای این منظور ساده بوده و ممکن است شامل تجویز عینک، لنزهای تماسی، پچ های چشمی، قطره یا درمان بینایی باشد.

همان طور که اشاره شد هر چه سریع تر برای درمان این عارضه اقدام شود نتیجه بهتری حاصل خواهد شد، با این حال اقدامات درمانی برای تنبلی چشمی که در بزرگسالی تشخیص داده شده همچنان موثر خواهد بود.

لنزهای تماسی یا عینک : اگر علت تنبلی چشم نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم باشد ممکن است عینک یا لنز تماسی مناسب تجویز شود
پچ چشم : استفاده از پچ چشمی روی چشم سالم می تواند به تقویت چشم ضعیف شده کمک کند. احتمالا پزشک با توجه به شدت تنبلی چشم توصیه می کند فرد روزی 1 تا 2 ساعت از پچ استفاده کند. این پچ ها به رشد ناحیه ای از مغز که مسئول کنترل بینایی است کمک می کنند
قطره چشم : ممکن است پزشک برای اختلال در بینایی چشم سالم توصیه کند فرد 1 یا 2 بار در روز از قطره استفاده کند. قطره نیز مانند پچ چشم باعث می شود از چشم ضعیف بیشتر استفاده شود
عمل جراحی : در صورتی که چشم های فرد چپ شده یا در جهت مخالف هم حرکت کنند ممکن است نیاز به عمل جراحی روی عضلات چشم باشد