اسهال (به انگلیسی: Diarrhea) یکی از شایع ترین مشکلات سلامتی است که طی آن مدفوع تا حد غیر طبیعی شل و آبکی می شود و می تواند موقتی و خفیف یا جدی و کشنده باشد.
گفته شده هر سال حدود 2 میلیارد مورد اسهال در جهان رخ می دهد، همچنین حدود 1.9 میلیون کودک کمتر از 5 سال (اغلب در کشورهای در حال توسعه) در اثر آن جان خود را از دست می دهند به طوری که گفته شده این عارضه دومین عامل مرگ و میر در این گروه سنی می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره اسهال و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اسهال چیست؟
اسهال یک وضعیت شناخته شده با علائم آزار دهنده و گاهی جدی است که در اکثر موارد به دلیل عوامل ویروسی، باکتریایی یا انگلی و گاه اختلالات گوارشی رخ می دهد.
این عارضه به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می شود. اسهال حاد نسبتا شایع بوده و به وضعیتی گفته می شود که در آن اسهال 1 تا 2 روز ادامه داشته باشد که معمولا در اثر عفونت های ویروسی، باکتریایی و در برخی موارد مسمومیت غذایی ایجاد می شود.
اسهال مزمن زمانی رخ می دهد که اسهال حداقل 4 هفته ادامه داشته باشد. این وضعیت معمولا نتیجه یک بیماری یا اختلال روده ای مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون می باشد.
توجه داشته باشید افزایش دفعات مدفوع در حالی که قوام طبیعی خود را حفظ کرده است اسهال نمی باشد. به علاوه نوزادان شیر خوار اغلب مدفوع شل و چسبنده دارند که غیر عادی نیست.
علت اسهال
اسهال در بسیاری از موارد به دلیل عفونت در دستگاه گوارشی رخ می دهد و میکروب های مسئول در آن شامل باکتری ها، ویروس ها و انگل ها می باشند.
از جمله باکتری های شایع در بروز اسهال می توان به سالمونا، کامپیلوباکتر، شیگلا و ای کولای اشاره کرد.
اسهال مزمن در برخی موارد از نوع عملکردی است، به این معنا که اگرچه تمام اندام های گوارشی طبیعی به نظر می رسند اما عملکرد آن ها ایده آل نیست و باعث بروز اسهال می شود.
در کشورهای توسعه یافته سندرم روده تحریک پذیر شایع ترین علت اسهال عملکردی می باشد. این عارضه علائم متعددی همچون گرفتگی، درد شکم و تغییر عادات روده ای ایجاد می کند که می تواند شامل اسهال، یبوست یا هر دو باشد.
بیماری التهابی روده یکی دیگر از علل اسهال مزمن است که شامل مواردی همچون کولیت زخمی و بیماری کرون می باشد. در هر دو مورد ممکن است خون نیز در مدفوع دیده شود.
برخی دیگر از علل عمده اسهال مزمن عبارتند از :
- کولیت میکروسکوپی : در این عارضه که به دلیل التهاب رخ می دهد اسهال به طور مداوم (اغلب شب ها) ادامه دارد و معمولا افراد مسن را درگیر می کند
- اسهال سوء جذب و سوء هاضمه : مورد اول به دلیل اختلال در جذب مواد مغذی و مورد دوم به دلیل اختلال در عملکرد گوارشی رخ می دهد. بیماری سلیاک مثالی در این زمینه می باشد
- عفونت های مزمن : سابقه مسافرت یا مصرف آنتی بیوتیک ها می تواند از عوامل ایجاد کننده اسهال مزمن باشد. باکتری ها و انگل های مختلف نیز ممکن است علت آن باشند
- اسهال ناشی از دارو : مصرف داروهای ملین و داروهای دیگر از جمله آنتی بیوتیک ها ممکن است در بروز اسهال نقش داشته باشند
- علل مربوط به غدد درون ریز : گاهی اوقات عوامل هورمونی باعث اسهال می شوند. این مسئله در مورد بیماری آدیسون و تومورهای کارسینوئید صادق است
- عوامل مرتبط با سرطان : اسهال نئوپلاستیی با برخی سرطان های روده ای مرتبط است
علائم اسهال
مهم ترین شاخصه اسهال، مدفوع آبکی است اما ممکن است با علائم دیگری نیز همراه باشد، از جمله :
- دل درد
- گرفتگی شکم
- نفخ
- کاهش وزن
- تب
- درد بدن
- لرز
همچنین ممکن است علامت بیماری های دیگر باشد که برخی از آن ها جدی هستند. سایر علائم احتمالی عبارتند از :
- وجود خون یا چرک در مدفوع
- استفراغ مداوم
- کم آبی بدن
در صورتی که اسهال مزمن باشد یا با یکی از علائم ذکر شده همراه شود احتمالا نشانه بیماری جدی تر می باشد.
تشخیص اسهال
پزشک برای تشخیص علت اسهال سوالاتی از فرد می پرسد، از جمله :
- علائم ظاهر شده
- داروهای مصرفی فعلی
- سابقه پزشکی
- سابه مسافرت های اخیر
- هر گونه بیماری یا وضعیت پزشکی دیگر
- زمان شروع اسهال
- تعداد دفعات مدفوع
- وجود یا عدم وجود خون در مدفوع
- وجود یا عدم وجود استفراغ
- آبکی یا مخاطی بودن مدفوع
- حجم مدفوع
پزشک در جستجوی علائم کم آبی بدن نیز خواهد بود زیرا عدم درمان فوری در موارد شدید می تواند کشنده باشد.
اسهال در اکثر موارد بدون درمان برطرف می شود و پزشک معمولا نیاز به انجام آزمایش خاصی ندارد اما در موارد شدیدتر ممکن است آزمایش مدفوع ضروری باشد، به خصوص اگر علائم بیش از یک هفته ادامه داشته باشد.
همچنین در صورت وجود علائم زیر نیاز به انجام سایر آزمایش ها می باشد :
- علائم تب یا کم آبی بدن
- خون یا چرک در مدفوع
- درد شدید
- فشار خون پایین
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- سفر اخیر
- مصرف اخیر آنتی بیوتیک یا بستری بودن در بیمارستان
- اسهال بیش از یک هفته
اگر فرد به اسهال مداوم یا مزمن مبتلا باشد ممکن است آزمایش های مرتبط با علت احتمالی آن تجویز شود، از جمله :
- تست شمارش خون : کم خونی ممکن است نشانه سوء تغذیه، زخم خونریزی شونده یا بیماری التهابی روده باشد
- آزمایش عملکرد کبد : این آزمایش شامل بررسی سطح آلبومین می باشد
- آزمایش سوء جذب : این آزمایش شامل بررسی سطح جذب کلسیم، ویتامین B12 و فولات می باشد. همچنین وضعیت آهن و عملکرد تیروئید را ارزیابی می کند
- آزمایش های ESR و CRP : افزایش سطح این موارد می تواند نشانه بیماری التهابی روده باشد
- آزمایش آنتی بادی : این آزمایش بیماری سلیاک را تشخیص می دهد
- آزمایش مدفوع : در این آزمایش مواردی همچون انگل ها، باکتری ها و چند ویروس قابل شناسایی هستند. همچنین خون میکروسکوپی، گلبول های سفید و غیره نیز مشخص می شود
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
اسهال اغلب بدون درمان دارویی برطرف می شود اما مهم است در موارد زیر به پزشک مراجعه شود :
- استفراغ مداوم
- اسهال مداوم
- کم آبی بدن
- کاهش وزن قابل توجه
- چرک در مدفوع
- وجود خون در مدفوع که ممکن است مدفوع را تیره کند
افرادی که بعد از عمل جراحی و بستری شدن در بیمارستان یا بعد از مصرف آنتی بیوتیک ها دچار اسهال شوند باید با پزشک مشورت کنند.
بزرگسالانی که به دلیل اسهال دچار بی خوابی می شوند باید فورا به پزشک مراجعه کنند زیرا این مسئله می تواند نشانه مشکلات جدی تر می باشد.
کودکانی که طی 24 ساعت گذشته بیش از 5 بار اسهال یا بیش از 2 بار استفراغ داشته اند نیز باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند.
درمان اسهال
موارد خفیف اسهال حاد ممکن است نیاز به درمان خاصی نداشته باشند و خود به خود بر طرف شوند اما در مورد اسهال مداوم یا مزمن، پزشک علاوه بر درمان علائم سعی می کند علت زمینه ای آن را نیز شناسایی و درمان کند.
برخی گزینه های درمانی احتمالی عبارتند از :
1. آب رسانی بدن
در همه انواع اسهال، آب رسانی مجدد بدن اهمیت حیاتی دارد. لازم به ذکر است کودکان و افراد مسن مبتلا به اسهال بیشتر در معرض کم آبی بدن قرار دارند.
افراد مبتلا با نوشیدن مایعات بیشتر می توانند بدن را هیدراته کنند اما در موارد شدید ممکن است نیاز به مایعات درون وریدی باشد.
محلول ORS از محصولات پر کاربرد در این زمینه می باشد که حاوی ترکیب آب و نمک و گلوکز بوده و روده کوچک با جذب آن می تواند آب و الکترولیت های از دست رفته از طریق مدفوع را جبران کند.
گفته شده این محلول می تواند بیش از 90 درصد موارد اسهال غیر شدید را به طور موثر درمان کند.
مصرف مکمل روی نیز به کاهش شدت و مدت زمان اسهال در کودکان کمک می کند.
2. داروی ضد اسهال
از جمله داروهای ضد اسهال بدون نسخه می توان به لوپرامید و بیسموت ساب سالیسیلات اشاره کرد.
لوپرامید نوعی داروی ضد تحرک است که باعث کاهش دفع مدفوع می شود و بیسموت ساب سالیسیلات نیز مدفوع آبکی دفع شده در بزرگسالان و کودکان را کاهش می دهد، همچنین می تواند از اسهال مسافر پیشگیری کند.
یکی از نگرانی های مربوط به داروهای ضد اسهال این است که این دارو با جلوگیری از اسهال باعث می شوند دفع عوامل باکتریایی از بدن کاهش یافته و عفونت باکتریایی طولانی تر شود.
3. آنتی بیوتیک ها
داروهای آنتی بیوتیک تنها برای اسهال ناشی از عفونت های باکتریایی کاربرد دارند. اگر اسهال به دلیل مصرف داروی خاص رخ دهد تغییر دارو ممکن است کمک کننده باشد.
قبل از هر گونه تغییر در داروهای مصرفی با پزشک مشورت کنید.
4. رژیم غذایی
توجه به نکات تغذیه ای زیر می تواند به درمان اسهال کمک کند :
- نوشیدن تدریجی مایعات شفاف مانند نوشیدنی های الکترولیت، آب یا آب میوه های فاقد قندهای افزودنی
- بعد از هر نوبت اسهال، مایعات از دست رفته بدن با حداقل یک لیوان مایعات جبران شود
- افزایش مصرف نوشیدنی بین وعده های غذایی (نه در حین آن)
- مصرف مواد غذایی و مایعات سرشار از پتاسیم مانند آب میوه های رقیق شده، سیب زمینی بدون پوست و موز
- مصرف مواد غذایی و مایعات سرشار از سدیم مانند آب گوشت، سوپ ها، نوشیدنی های ورزشی و کراکرهای شور
- خوردن مواد غذایی سرشار از فیبر محلول مانند موز، بلغور جو دو سر و برنج، این خوراکی ها به سفت شدن مدفوع کمک می کنند
- محدود کردن مواد غذایی که ممکن است اسهال را تشدید کنند مانند مواد غذایی خامه ای، سرخ شده، حاوی شیر فراوان و شیرین
مواد غذایی و نوشیدنی های زیر ممکن است اسهال را تشدید کنند :
- آدامس فاقد قند، نعناع، گیلاس و آلو خشک
- نوشیدنی ها و داروهای حاوی کافئین
- خوراکی های حاوی فروکتوز فراوان از جمله آب میوه، انگور، عسل، خرما، آجیل، انجیر، نوشیدنی های فاقد الکل و آلو
- لاکتوز موجود در محصولات لبنی
- منیزیم
- السترا که از جایگزین های چربی است
- هر ماده ای که حاوی شیرین کننده های مصنوعی باشد
5. پروبیوتیک ها
شواهد مختلفی درباره نقش پروبیوتیک ها در اسهال وجود دارد. به نظر می رسد این مواد می توانند از اسهال مسافر جلوگیری کنند و در کودکان شواهدی وجود دارد که نشان می دهد می توانند بیماری اسهال را تا 1 روز کاهش دهند.
در صورت تمایل به مصرف این مکمل ها حتما با پزشک مشورت کنید زیرا این مواد انواع مختلف دارند.
عوارض اسهال
دو عارضه جدی اسهال شامل کم آبی بدن (در اسهال شدید و مکرر) و سوء جذب (در اسهال مزمن) می باشد.
اسهال همچنین می تواند نشانه طیف گسترده ای از بیماری های مزمن زمینه ای باشد و تشخیص و درمان آن به جلوگیری از مشکلات بعدی کمک می کند.
پیشگیری از اسهال
موارد زیر می تواند به پیشگیری از اسهال کمک کند :
- تنها نوشیدن آب سالم و بی خطر
- استفاده از سیستم بهداشتی مناسب مانند فاضلاب
- استفاده از روش های بهداشتی مناسب مانند شستن مکرر دست ها با صابون به خصوص قبل از تهیه و خوردن غذا و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی
- آشنایی با نحوه گسترش عفونت ها
به نظر می رسد شستن صحیح و منظم دست ها می تواند میزان اسهال را تا حدود یک سوم کاهش دهد.
در کشورهای در حال توسعه به دلیل آب های آلوده و بهداشت نا مناسب پیشگیری از اسهال معمولا دشوارتر است.
منبع: medicalnewstoday
