نوروپاتی محیطی (به انگلیسی: Peripheral neuropathy) به نوعی اختلال در اعصاب محیطی اشاره دارد که به دلیل آسیب دیدگی یا از بین رفتن این اعصاب رخ می دهد. اغصاب محیطی مسئولیت ارسال پیام از سیستم عصبی مرکزی، مغز و نخاع به سایر اندام های بدن را بر عهده دارند.
نوروپاتی محیطی عارضه ای با علائم آزار دهنده است که می تواند روی یک یا چند عصب به طور همزمان اثر بگذارد و ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود. خوشبختانه درمان ها معمولا اثر بخش هستند به خصوص زمانی که علت زمینه ای این عارضه مشخص باشد.
در ادامه قصد داریم به بررسی نوروپاتی محیطی و علل، علائم و شیوه های درمان آن بپردازیم. با سومیتا همراه باشید؛
نوروپاتی محیطی چیست؟
سیستم عصبی محیطی اعصاب را از مغز، نخاع و سیستم عصبی مرکزی به سایر اندام های بدن از جمله نواحی زیر متصل می کند :
- دست ها و کف دست ها
- پاها و کف پاها
- اعضای داخلی بدن
- دهان
- صورت
وظیفه این اعصاب انتقال سیگنال های مربوط به حواس فیزیکی به مغز می باشد و نوروپاتی محیطی زمانی رخ می دهد که این اعصاب به دلیل آسیب دیدگی یا از بین رفتن دچار اختلال در عملکرد شوند، به عنوان مثال در حالی که علتی برای درد وجود ندارد سیگنال های درد ایجاد کرده یا برعکس، ممکن است با این که عاملی باعث بروز درد در بدن شده فرد آن را حس نکند.
این مسئله می تواند به دلایل زیر رخ دهد :
- آسیب دیدگی
- بیماری سیستمیک
- عفونت
- یک اختلال ارثی
نوروپاتی محیطی یک وضعیت آزار دهنده ایجاد می کند اما درمان ها می توانند بسیار مفید باشند. به علاوه مهم ترین موردی که باید مشخص شود این است که این وضعیت نتیجه یک بیماری زمینه ای جدی است یا خیر.
انواع نوروپاتی محیطی
بیش از صد نوع مختلف نوروپاتی محیطی وجود دارد که هر یک علائم منحصر به فرد و گزینه های درمانی خاص خود را دارند. این اختلال اغلب بر اساس نوع آسیب عصب درگیر طبقه بندی می شود.
زمانی که تنها یک عصب آسیب دیده باشد به آن مونوروپاتی گفته می شود. پلی نوروپاتی ها که شایع تر هستند زمانی رخ می دهند که چندین عصب همزمان صدمه دیده باشد.
علائم نوروپاتی محیطی
علائم نوروپاتی محیطی به نوع عصب درگیر بستگی دارد، اعصاب محیطی انواع مختلف دارند که عبارتند از :
- اعصاب حسی که به پوست متصل می شوند
- اعصاب حرکتی که به عضلات متصل شده اند
- اعصاب خودکار که به اندام های داخلی وصل هستند
نوروپاتی محیطی می تواند یکی از این گروه های عصبی یا هر سه نوع را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم نوروپاتی محیطی عبارتند از :
- سوزن سوزن شدن در دست یا پا
- احساس شبیه پوشیدن دستکش یا جوراب تنگ
- دردهای تیز و خنجر مانند
- بی حسی در دست یا پا
- احساس ضعف و سنگینی در دست و پا، تا حدی که ممکن است فرد احساس کند دست یا پاهایش در جای خود قفل شده اند
- افتادن مکرر اجسام از دست
- احساس شبیه شوک الکتریکی
- نازک شدن پوست
- افت فشار خون
- اختلال در عملکرد جنسی به خصوص در مردان
- یبوست
- مشکل هضم
- اسهال
- تعریق بیش از حد
این علائم ممکن است نشانه سایر مشکلات و بیماری ها باشند و لازم است درباره آن ها با پزشک مشورت شود.
علت نوروپاتی محیطی
گفته شده افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به نوروپاتی محیطی دارند بیشتر از دیگران در معرض این اختلال هستند. اگرچه عوامل مختلف و برخی بیماری های زمینه ای نیز ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند، از جمله :
1. بیماری های عمومی
آسیب عصبی ناشی از دیابت یکی از رایج ترین اشکال نوروپاتی است که به بی حسی و درد منجر می شود.
گفته شده خطر بروز نوروپاتی محیطی در موارد زیر افزایش می یابد:
- اضافه وزن
- عارضه فشار خون بالا
- سن بالای 40 سال
- بیماری دیابت
لازم به ذکر است تقریبا 60 درصد افراد مبتلا به دیابت به نوعی آسیب عصبی مبتلا هستند که اغلب به دلیل سطح بالای قند خون رخ می دهد.
سایر بیماری های مزمن که ممکن است در آسیب عصبی نقش داشته باشند عبارتند از :
- اختلالات کلیوی که طی آن ها مقادیر زیادی سم در بدن جمع شده و به بافت عصبی آسیب می رساند
- کم کاری تیروئید که به دلیل کاهش تولید هورمون تیروئید در بدن رخ داده و باعث احتباس مایعات و فشار روی بافت های عصبی اطراف می شود
- بیماری هایی که باعث التهاب مزمن می شوند و می توانند به اعصاب منتقل شده یا به بافت همبند اطراف اعصاب آسیب بزنند
- کمبود ویتامین های B6، B1، E و B12 که برای سلامت و عملکرد عصب ضروری هستند
2. جراحت
ضربه جسمی شایع ترین علت آسیب دیدن اعصاب است که می تواند به دلیل تصادفات رانندگی، زمین خوردن یا شکستگی رخ دهد. کم تحرکی یا ماندن بیش از حد در یک وضعیت نیز می تواند باعث بروز نوروپاتی محیطی شود.
از دیگر علل بروز نوروپاتی محیطی می توان به افزایش فشار به عصب مدیان اشاره کرد. این عصب که در مچ دست واقع شده و حس و حرکت دست را فراهم می کند در اثر تحمل فشار بالا به سندرم تونل کارپ منجر می شود که از انواع متداول نوروپاتی محیطی محسوب می شود.
3. الکل و سموم
الکل می تواند روی بافت عصبی اثر سمی بگذارد. گفته شده افرادی که دچار اعتیاد شدید به الکل هستند بیشتر در معرض نوروپاتی محیطی قرار دارند.
به علاوه قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی مانند چسب، حلال ها یا حشره کش ها چه در اثر سو مصرف مواد شیمیایی یا در محل کار و همچنین فلزات سنگین مانند سرب و جیوه نیز می تواند به آسیب عصبی منجر شود.
4. عفونت ها و اختلالات خود ایمنی
ویروس ها و باکتری های خاص ممکن است مستقیما به بافت عصبی حمله کنند. ویروس هایی همچون هرپس سیمپلکس و ویروس واریسلا زوستر که عامل بیماری های آبله مرغان و زونا است و همچنین ویروس اپشتین بار می توانند به اعصاب حسی آسیب رسانده و دوره هایی از درد شدید ایجاد کنند.
عفونت های باکتریایی مانند بیماری لایم در صورت عدم درمان ممکن است باعث بروز آسیب عصبی و درد شوند. افراد مبتلا به اچ آی وی و ایدز نیز در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
بیماری های خود ایمنی مانند روماتیسم مفصلی و لوپوس از جهات مختلف ممکن است روی سیستم عصبی محیطی اثر بگذارند. التهاب مزمن و آسیب به بافت های سراسر بدن و همچنین فشار ناشی از التهاب نیز می توانند به درد عصبی شدید منجر شوند.
5. داروهای خاص
یکی دیگر از عوامل بروز آسیب عصبی مصرف داروهای خاص از جمله موارد زیر می باشد :
- داروهای ضد تشنج که برای درمان تشنج مصرف می شود
- داروهای درمان عفونت های باکتریایی
- برخی داروهای فشار خون
- داروهای ضد سرطان
به نظر می رسد استاتین ها که یک گروه دارویی برای کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی هستند نیز ممکن است باعث آسیب عصبی و افزایش خطر ابتلا به نوروپاتی شوند.
تشخیص نوروپاتی محیطی
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده، در مورد سابقه پزشکی فرد سوالاتی می پرسد و در صورتی که به بیماری نوروپاتی محیطی مشکوک شود یک سری آزمایش برای اطمینان از تشخیص خود انجام می دهد که عبارتند از :
- آزمایش های خون، برای اندازه گیری سطح ویتامین، قند خون و بررسی عملکرد تیروئید
- سی تی اسکن یا ام آر آی برای بررسی این که آیا عامل خاصی مانند فتق دیسک یا تومور به عصب فشار می آورد یا خیر
- گاهی نمونه برداری عصبی انجام می شود که یک عمل جراحی جزئی است و طی آن از بافت عصبی نمونه برداشته می شود
نوار عصب و عضله
این تکنیک می تواند مشکلات مربوط به نحوه انتقال سیگنال های عصبی بدن به عضلات را نشان دهد. پزشک طی آزمایش یک سوزن کوچک داخل عضله قرار داده، سپس از فرد می خواهد به آرامی عضله اش را تکان دهد. دستگاه های داخل سوزن مقدار الکتریسیته جریان یافته در عضله را اندازه گیری می کنند.
مطالعه رسانایی عصب
در این روش پزشک الکترودهایی روی پوست نصب می کند و با وارد کردن اندکی جریان الکتریکی به اعصاب بررسی می کند که آیا اعصاب سیگنال ها را به درستی منتقل می کنند یا خیر.
درمان نوروپاتی محیطی
درمان نوروپاتی محیطی روی درمان بیماری زمینه ای عامل آن تکیه دارد. به عنوان مثال اگر بیماری دیابت عامل بروز آن باشد کنترل قند خون از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود و اگر کمبود نوعی ویتامین علت آن باشد رفع این کمبود می تواند مفید باشد.
گزینه های درمانی متعددی وجود دارد که به تسکین علائم نوروپاتی محیطی و بازگشت بیمار به زندگی معمولی و فعالیت های روزمره اش کمک می کنند. گاهی اوقات ترکیبی از درمان ها بهترین نتیجه ممکن را خواهد داشت.
داروهای ضد درد
داروهای مسکّن بدون نسخه مانند استامینوفن و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین و ایبو پروفن در کنترل دردهای متوسط بسیار مفید هستند اما مصرف بیش از حد آن ها می تواند تاثیر منفی روی عملکرد کبد و معده بگذارد، به همین دلیل استفاده طولانی مدت از این داروها به خصوص در افرادی که الکل مصرف می کنند توصیه نمی شود.
داروهای تجویزی
بسیاری از داروهای ضد درد تجویزی نیز می توانند به تسکین درد ناشی از نوروپاتی محیطی کمک کنند که از جمله آن ها می توان به داروهای مسکن مخدر و برخی داروهای ضد صرع و ضد افسردگی اشاره کرد.
سایر داروهای تجویزی عبارتند از :
- مهار کننده های سیکلواکسیژناز 2
- ترامادول
- کورتون تزریقی
- داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین یا پرگابالین
- داروهای ضد افسردگی مانند آمی تریپتیلین
- دولوکستین که نوعی مهار کننده باز جذب نوراپی نفرین سروتونین است
برخی داروهای تجویزی برای اختلال عملکرد جنسی در مردان عبارتند از :
- سیلدنافیل
- واردنافیل
- تادالافیل
- آوانافیل
درمان های پزشکی
پزشک ممکن است از چندین روش برای کنترل علائم نوروپاتی محیطی استفاده کند. به عنوان مثال پلاسما فرزیس نوعی تزریق خون است که آنتی بادی های بالقوه محرک را از جریان خون خارج می کند. اگر انسداد عصبی وجود داشته باشد پزشک احتمالا یک داروی بی حس کننده به اعصاب تزریق خواهد کرد.
روش TENS
در تکنیک تحریک الکتریکی اعصاب یا TENS الکترودهایی روی پوست نصب و اندکی جریان الکتریکی به پوست وارد می شود. هدف از این تکنیک ایجاد اختلال در اعصاب و جلوگیری از انتقال سیگنال های درد به مغز می باشد.
گچ یا آتل بندی
اگر نوروپاتی محیطی دست و پا را درگیر کرده باشد این تکنیک کمک کننده خواهد بود و با ثابت کردن بخش هایی از بدن که دچار ناراحتی شده اند باعث تسکین درد می شود.
به عنوان مثال استفاده از گچ یا آتل در سندرم تونل کارپ، هنگام خواب مچ دست را در وضعیت مناسب قرار دهد که برای کاهش علائم مفید است.
خود مراقبتی
افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی علاوه بر داروهای ضد درد بدون نسخه ممکن است برای کاهش علائم از روش های خانگی زیر نیز استفاده کنند:
- تکنیک های کایرو پراکتیک
- طب سوزنی
- ماساژ درمانی
- مراقبه
- یوگا
ورزش منظم با شدت متوسط نیز می تواند به کاهش ناراحتی کمک کند. به علاوه افرادی که الکل می نوشند یا سیگار می کشند بهتر است این موارد را ترک کنند زیرا الکل و تنباکو هر دو باعث تشدید درد عصب شده و در صورت استفاده طولانی مدت خود نیز آسیب عصبی ایجاد می کنند.
ناگفته نماند افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی بیشتر در معرض حوادث در منزل هستند، به این افراد توصیه می شود :
- برای محافظت از پاها همیشه کفش بپوشند
- مواد لیز را از کف زمین بردارند
- دمای حمام یا آب ظرفشویی را با آرنج و نه دست یا پا تنظیم کنند
- نرده هایی را در وان یا دوش نصب کنند
- از پادری هایی استفاده کنند که مانع زمین خوردن آن ها شود
- برای مدت طولانی در یک وضعیت باقی نمانند و هر ساعت چند بار از جا بلند شده و حرکت کنند. این کار به خصوص برای کسانی که کارشان نشستن طولانی مدت پشت میز است اهمیت زیادی دارد
پیشگیری از نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی در بسیاری از موارد (حتی با وجود سابقه خانوادگی) قابل پیشگیری است و می توان با رعایت موارد زیر از بروز آن جلوگیری کرد :
- اجتناب از نوشیدن الکل
- اجتناب از سیگار کشیدن یا ترک سیگار
- استفاده از رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم و متوسط
با توجه به موارد زیر می توانید خطر ابتلا به نوروپاتی محیطی را کاهش دهید :
- بدانید در محل کار یا مدرسه در معرض چه سمومی قرار دارید
- حین ورزش از پاهای خود به خصوص پایی که با آن لگد می زنید محافظت کنید
- هرگز سمومی مانند چسب را استنشاق نکنید
- اگر به دیابت مبتلا هستید از پاهای خود به طور ویژه مراقبت کنید. هر روز پاها را بشویید، بازرسی کنید و پوست خود را با لوسیون مرطوب نگه دارید.
منبع: healthline
