هایپر کالمی (به انگلیسی: Hyperkalemia) یک اصطلاح پزشکی است که به بالا بودن بیش از حد سطح پتاسیم در خون اشاره دارد و در موارد شدید می تواند به مرگ بیمار منجر شود.
این عارضه معمولا علامت خاصی ندارد و به همین دلیل تشخیص آن دشوار است. از جمله علل احتمالی بروز آن نیز می توان به بیماری مزمن کلیه، دیابت کنترل نشده، کم آبی بدن، خونریزی شدید، مصرف بیش از حد پتاسیم در رژیم غذایی و برخی داروها اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره هایپر کالمی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هایپر کالمی چیست؟
پتاسیم نوعی الکترولیت و از مواد معدنی مورد نیاز بدن است که برای سیستم های مختلف بدن به خصوص عملکرد اعصاب و عضلات از جمله قلب اهمیت زیادی دارد، با این حال دریافت بیش از حد آن می تواند عوارض زیادی به دنبال داشته و حتی به مرگ بیمار منجر شود.
در حالت طبیعی کلیه ها مسئول دفع پتاسیم اضافی از بدن و حفظ تعادل آن هستند، محدوده طبیعی این ماده معدنی در بدن اغلب بین 3.6 تا 5.2 میلی مول در لیتر می باشد.
گاهی اوقات به دلایل مختلف ممکن است سطح پتاسیم در خون بیش از حد بالا برود و از محدود طبیعی خارج شود. سطح پتاسیم بالاتر از 5.5 میلی مول در لیتر بسیار بالا محسوب می شود و اگر به بیش از 6 میلی مول در لیتر برسد کشنده می باشد.
محدوده ذکر شده با توجه به آزمایشگاهی که نتایج را بررسی می کند ممکن است کمی متفاوت باشد.
خواه فرد به هایپر کالمی خفیف یا شدید مبتلا شده باشد باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کند تا از عوارض احتمالی آن جلوگیری شود.
علائم هایپر کالمی
هایپر کالمی معمولا با علائم خاص همراه نمی باشد و همین مسئله باعث شده پزشکان معمولا تا زمانی که وضعیت بیماری تشدید نشود آن را تشخیص ندهند.
هایپر کالمی حاد که در آن طی مدت کوتاه تغییرات قابل توجهی در سطح پتاسیم رخ می دهد جدی تر از هایپر کالمی مزمن می باشد که در آن سطح پتاسیم فرد به طور پیوسته و برای مدت طولانی بالا است. با این حال هر دو نوع می توانند خطرناک باشند و خطر بروز حملات قلبی یا فلج را افزایش دهند.
به طور کلی علائم هایپر کالمی مزمن معمولا کمتر از هایپر کالمی حاد می باشد.
برخی علائم هایپر کالمی در سطوح پیشرفته تر عبارتند از :
- ضعف عضلانی
- احساس کلی ضعف یا خستگی
- حالت تهوع
- درد یا گرفتگی عضلات
- تنفس دشوار
- ضربان قلب و درد قفسه سینه غیر طبیعی
علت هایپر کالمی
هایپر کالمی ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد، از جمله :
- بیماری مزمن کلیه : در این حالت کلیه در دفع پتاسیم کافی از بدن دچار مشکل می شود
- دیابت کنترل نشده یا درمان نشده : کمبود انسولین می تواند باعث بروز هایپر کالمی شود
- مصرف برخی داروها : داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، برخی داروهای ادرار آور، سیکلوسپورین، تری متوپریم، مهار کننده های آنژیوتانسین، بتا بلاکرها، مسدود کننده های کلسیم، سوکسینیل کولین، دیگوکسین، هپارین و مانیتول نیز ممکن است باعث افزایش سطح پتاسیم بدن شوند
- بیماری قلبی : در افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، عملکرد ضعیف کلیه و داروهای درمان آن ممکن است باعث هایپر کالمی شود
- آسیب دیدگی ها : آسیب به بافت های بدن می تواند به تغییر سطح پتاسیم در بدن منجر شود
- هیپوآلدوسترونیسم : کمبود هورمون آلدوسترون از عوامل ایجاد کننده هایپر کالمی محسوب می شود
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال : این بیماری ژنتیکی می تواند به کاهش سطح آلدوسترون در بدن منجر شود
- مصرف زیاد پتاسیم : مصرف بیش از حد پتاسیم از طریق مصرف داروها یا رژیم غذایی می تواند به هایپر کالمی منجر شود. این مسئله به ندرت رخ می دهد و احتمال بروز آن در افرادی که بیماری کلیوی دارند بیشتر است
- هایپر کالمی کاذب : این وضعیت زمانی رخ می دهد که فرد به طور صورت میزان پتاسیم بالایی دریافت کند، به عنوان مثال حین انجام تکنیک هایی که باعث همولیز (تجزیه گلبول های قرمز خون) می شوند
تشخیص هایپر کالمی
هایپر کالمی اغلب علائم ندارد و تشخیص آن در اکثر موارد به سختی صورت می گیرد.
در موارد حاد پزشک معمولا اقدامات زیر را انجام می دهد :
- عملکرد کلیه، قلب و مجاری ادراری را بررسی می کند
- سطح آب رسانی بدن را ارزیابی می کند
- با انجام نوار قلب، ضربان قلب را بررسی می کند
در هایپر کالمی مزمن پزشک معمولا اقدامات زیر را انجام می دهد :
- نتایج آزمایش خون یا نمونه ادرار را بررسی می کند
- داروهای مصرفی بیمار را برای اطمینان از عدم تاثیر آن ها روی سطح پتاسیم کنترل می کند
درمان هایپر کالمی
پزشک اغلب برای درمان هایپر کالمی که به مرحله شدید رسیده و نیاز به درمان فوری دارد از دیالیز استفاده می کند. این تکنیک شامل فیلتر کردن و تصفیه خون برای کاهش سطح کل پتاسیم در بدن می باشد.
افراد مبتلا به نارسایی کلیه یا هایپر کالمی شدید بیشترین بهره را از دیالیز می برند.
پزشک در هایپر کالمی حاد معمولا از روش های زیر برای کاهش سطح پتاسیم استفاده می کند :
- کلسیم داخل وریدی : تزریق کلسیم به خون به کاهش سطح پتاسیم کمک می کند
- انسولین و گلوکز داخل وریدی : این روش مطمئن ترین راه برای کاهش سطح پتاسیم است. در بیشتر موارد پزشک 10 واحد انسولین و 25 گرم گلوکز تجویز می کند
- آلبوترول : این روش تنها در برخی افراد موثر است و پزشکان معمولا از آن به همراه سایر روش های درمانی استفاده می کنند
در مورد هایپر کالمی مزمن معمولا از گزینه هایی همچون تغییر داروها، اجتناب از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و کاهش مصرف پتاسیم استفاده می شود. داروهای دیورتیک حلقه ای نیز ممکن است برای برخی انواع هایپر کالمی مزمن مفید باشند.
پیشگیری از هایپر کالمی
در صورتی که فرد در معرض ابتلا به هایپر کالمی قرار داشته باشد پزشک توصیه می کند از مصرف غذاهای سرشار از پتاسیم اجتناب کند.
از جمله مواد غذایی سرشار از پتاسیم می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- سیب زمینی شیرین
- رب گوجه فرنگی
- برگ چغندر
- سیب زمینی
- لوبیا سفید
- ماست
سایر خوراکی های پتاسیم بالا عبارتند از :
- محصولات حاوی گوجه فرنگی کنسرو شده
- آب میوه هایی همچون آلو، هویج و گوجه فرنگی
- پروتئین هایی همچون لوبیا سفید، صدف، لوزی ماهی، سویا، ماهی تن، لوبیای لیما و ماهی روغن
- میوه های سنگی به خصوص زردآلو، هلو و آلو خشک
منبع: medicalnewstoday
