سیاه دانه (به انگلیسی : Black seed) و (نام علمی : Nigella sativa) که به نام شونیز هم شناخته می شود یکی از گیاهان گلدار یک ساله است که تا 30 سانتی متر رشد می کند و میوه ای با دانه هایی سیاه رنگ تولید می کند که به عنوان ادویه ای خوش طعم در بسیاری از غذاها استفاده می شود.
سیاه دانه علاوه بر کاربرد آشپزی، به دلیل خواص دارویی که دارد، شناخته شده است.
در حقیقت، استفاده از آن را می توان قرن ها به عنوان یک داروی طبیعی برای همه چیز از برونشیت گرفته تا اسهال جستجو کرد.
در این مقاله به بررسی فواید سیاه دانه برای سلامتی بدن و همچنین عوارض و مضرات و نحوه استفاده از آن می پردازیم. با سومیتا همراه باشید؛
فواید و مزایای سیاه دانه برای سلامتی بدن
1. مملو از آنتی اکسیدان هاست
آنتی اکسیدان ها موادی هستند که رادیکال های آزاد مضر را خنثی کرده و از آسیب اکسیداتیو به سلول ها جلوگیری می کنند.
تحقیقات نشان می دهد آنتی اکسیدان ها می توانند تاثیر زیادی بر سلامتی و بیماری ها داشته باشند.
در حقیقت، برخی مطالعات نشان می دهد که آنتی اکسیدان ها ممکن است خطر ابتلا به انواع مختلفی از بیماری های مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی و چاقی را کاهش دهند.
چندین ترکیب موجود در سیاه دانه مانند تیموکینون، کارواکرول، آنیتول و ترپینئول 4 مسئول خواص آنتی اکسیدانی قوی آن هستند.
یک مطالعه در لوله آزمایش نشان داد که روغن سیاه دانه به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند.
با این حال تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی تاثیر آنتی اکسیدان های موجود در سیاه دانه بر سلامتی در انسان مورد نیاز است.
2. ممکن است کلسترول خون را کاهش دهد
کلسترول ماده ای چربی مانند است که در بدن شما یافت می شود. در حالی که به مقداری کلسترول نیاز دارید، مقادیر زیاد می تواند در خون شما جمع شده و خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.
ثابت شده است که سیاه دانه به ویژه در کاهش کلسترول خون موثر است.
یک بررسی از 17 مطالعه نشان داد که مکمل سیاه دانه با کاهش قابل توجهی در کلسترول کل، کلسترول بد خون و همچنین تری گلیسیرید خون همراه است.
جالب است بدانید که روغن سیاه دانه تاثیر بیشتری نسبت به پودر دانه سیاه دانه دارد. با این حال تنها پودر سیاه دانه می تواند میزان کلسترول خوب خون یا HDL را افزایش دهد.
مطالعه دیگری روی 57 فرد مبتلا به دیابت نشان داد که مصرف مکمل سیاه دانه به مدت یک سال باعث کاهش کلسترول کل و کلسترول LDL می شود در حالی که کلسترول HDL را افزایش می دهد.
سرانجام یک مطالعه بر روی 94 فرد مبتلا به دیابت با یافته های مشابهی روبرو شد که گزارش داد مصرف روزانه 2 گرم سیاه دانه به مدت 12 هفته باعث کاهش کلسترول کل و LDL می شود.
3. می تواند از ابتلا به سرطان پیشگیری کند
سیاه دانه سرشار از آنتی اکسیدان است که به خنثی سازی رادیکال های آزاد مضر کمک می کند تا خطر ابتلا به بیماری هایی مانند سرطان را کاهش دهد.
مطالعات آزمایشگاهی نتایج قابل توجهی در مورد اثرات ضد سرطانی سیاه دانه و تیموکینون، ترکیب فعال آن پیدا کرده است.
به عنوان مثال یک مطالعه در لوله آزمایش نشان داد که تیموکینون منجر به مرگ سلولی در سلول های سرطانی خون می شود.
یک مطالعه آزمایشگاهی دیگر نشان داد که عصاره سیاه دانه به غیرفعال سازی سلول های سرطانی پستان کمک می کند.
سایر مطالعات لوله آزمایش نشان می دهد که سیاه دانه و اجزای آن ممکن است در برابر انواع مختلف دیگری از سرطان ها از جمله سرطان لوزالمعده، ریه، دهانه رحم، پروستات، پوست و روده بزرگ موثر باشد.
با این حال هیچ مدرکی در مورد اثرات ضد سرطانی سیاه دانه در انسان وجود ندارد. مطالعات بیشتری لازم است تا بررسی شود آیا سیاه دانه هنگام استفاده به عنوان ادویه یا مکمل، فوایدی برای مقابله با سرطان دارد یا نه.
4. می تواند به از بین بردن باکتری ها کمک کند
باکتری های ایجاد کننده بیماری مسئول لیست طولانی عفونت های خطرناک هستند از عفونت گوش گرفته تا ذات الریه.
برخی از مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که سیاه دانه ممکن است خاصیت ضد باکتری داشته و در مقابله با برخی از گونه های باکتری موثر باشد.
یک مطالعه سیاه دانه را به صورت موضعی روی نوزادان مبتلا به عفونت پوستی استافیلوکوک اعمال کرد و دریافت که این ماده به اندازه یک آنتی بیوتیک استاندارد که برای درمان عفونت های باکتریایی استفاده می شود، موثر است.
در یک مطالعه دیگر، استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین (MRSA)، سویه ای از باکتری ها که درمان آن دشوار است و در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند از زخم های بیماران دیابتی جدا شد.
سیاه دانه در بیش از نیمی از نمونه ها، باکتری را به روش وابسته به دوز از بین برد.
چندین مطالعه لوله آزمایش دیگر نشان داده است که سیاه دانه می تواند به مهار رشد MRSA و همچنین بسیاری از سویه های دیگر باکتری کمک کند.
با این حال مطالعات انسانی محدود است و تحقیقات بیشتری برای بررسی چگونگی تاثیر سیاه دانه روی سویه های مختلف باکتری در بدن لازم است.
5. ممکن است التهاب را برطرف کند
در بیشتر موارد، التهاب یک پاسخ ایمنی طبیعی است که به محافظت از بدن در برابر آسیب و عفونت کمک می کند.
از طرف دیگر اعتقاد بر این است که التهاب مزمن در انواع بیماری ها مانند سرطان، دیابت و بیماری های قلبی نقش دارد.
برخی مطالعات نشان داده اند که سیاه دانه ممکن است اثرات ضد التهابی قدرتمندی در بدن داشته باشد.
در یک مطالعه در 42 فرد مبتلا به آرتریت روماتوئید مصرف روزانه 1000 میلی گرم روغن سیاه دانه به مدت هشت هفته باعث کاهش نشانگرهای التهابی و استرس اکسیداتیو شد.
در مطالعه دیگری التهاب در مغز و نخاع موش ایجاد شد. در مقایسه با دارونما سیاه دانه در محافظت و سرکوب التهاب موثرتر بود.
به همین ترتیب یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داد که تیموکینون، ترکیب فعال سیاه دانه به کاهش التهاب در سلول های سرطانی پانکراس کمک می کند.
با وجود این نتایج امیدوار کننده، اکثر مطالعات انسانی فقط به افرادی با شرایط خاص محدود می شود. برای درک چگونگی تاثیر سیاه دانه بر التهاب در بین مردم جامعه، تحقیقات بیشتری لازم است.
6. می تواند به محافظت از کبد کمک کند
کبد عضوی فوق العاده مهم است. این عضو سموم را از بین می برد، داروها را متابولیزه می کند، مواد مغذی را پردازش کرده و پروتئین ها و مواد شیمیایی مهم برای سلامتی تولید می کند.
چندین مطالعه امیدوار کننده بر روی حیوانات نشان داده که سیاه دانه ممکن است به محافظت از کبد در برابر آسیب کمک کند.
در یک مطالعه ماده شیمیایی سمی چه با سیاه دانه و چه بدون آن به موش ها تزریق شد. سیاه دانه سمیت این ماده شیمیایی را کاهش داده و موش ها را در برابر آسیب کبدی و کلیوی محافظت می کند.
یک مطالعه حیوانی دیگر نیز یافته های مشابهی را نشان داد که سیاه دانه در مقایسه با گروه کنترل از موش ها در برابر آسیب کبدی ناشی از آن محافظت می کند.
در یک بررسی اثرات محافظتی سیاه دانه به محتوای آنتی اکسیدانی و توانایی آن در کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو نسبت داده شده است.
با این حال مطالعات بیشتری برای اندازه گیری تاثیر سیاه دانه بر سلامت کبد در انسان مورد نیاز است.
7. می تواند در تنظیم قند خون موثر باشد
افزایش قند خون می تواند علائم منفی زیادی از جمله افزایش تشنگی، کاهش وزن ناخواسته، خستگی و مشکل در تمرکز ایجاد کند.
در طولانی مدت قند خون بالا می تواند عواقب جدی تری از جمله آسیب عصبی، تغییرات بینایی و ترمیم کند زخم را به همراه داشته باشد.
برخی شواهد نشان می دهد که سیاه دانه می تواند به ثابت نگه داشتن قند خون کمک کند و بنابراین از این عوارض جانبی خطرناک جلوگیری می کند.
یک بررسی از هفت مطالعه نشان داد که مکمل سیاه دانه باعث بهبود سطح قند خون ناشتا می شود.
به همین ترتیب مطالعه دیگری بر روی 94 نفر نشان داد که مصرف روزانه سیاه دانه به مدت سه ماه به طور قابل توجهی قند خون ناشتا، سطح قند خون و مقاومت به انسولین را کاهش می دهد.
8. ممکن است از زخم معده جلوگیری کند
زخم معده زخم دردناکی است که وقتی ایجاد می شود اسید معده لایه مخاط محافظی که معده را پوشانده است، می خورد.
برخی تحقیقات نشان می دهد که سیاه دانه می تواند به حفظ پوشش داخلی معده و جلوگیری از تشکیل زخم کمک کند.
در یک مطالعه 20 موش مبتلا به زخم معده با استفاده از سیاه دانه تحت درمان قرار گرفتند. این امر به درمان 83٪ از موش ها منجر شد و تقریبا به اندازه یک داروی رایج که برای درمان زخم معده استفاده می شود موثر بود.
یک مطالعه حیوانی دیگر نشان داد که سیاه دانه و اجزای فعال آن از ایجاد زخم معده جلوگیری کرده و از پوشش معده در برابر اثرات الکل محافظت می کنند.
به خاطر داشته باشید که تحقیقات فعلی محدود به مطالعات حیوانی است. تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی تاثیر سیاه دانه بر ایجاد زخم معده در انسان لازم است.
طریقه مصرف سیاه دانه در رژیم غذایی
روش های مختلفی برای افزودن سیاه دانه به رژیم غذایی وجود دارد.
سیاه دانه با طعم تلخی که دارد اغلب در غذاهای خاورمیانه و جنوب آسیا استفاده می شود.
سیاه دانه معمولا کمی تفت داده می شود و سپس آسیاب می شود یا به طور کامل استفاده می شود تا به نان یا غذاها طعم بدهد.
بعضی از افراد دانه های سیاه دانه را نیز می خورند یا با آن معجون سیاه دانه و عسل درست کرده و می خورند. آن ها همچنین سیاه دانه را به بلغور جو دوسر، اسموتی یا ماست اضافه می کنند.
علاوه بر این، روغن سیاه دانه را استفاده می کنند که به صورت رقیق شده به عنوان یک داروی طبیعی برای افزایش رشد مو، کاهش التهاب و درمان برخی از بیماری های پوستی استفاده می شود.
در آخر، مکمل های سیاه دانه به صورت کپسول یا سافت ژل موجود هستند.
عوارض و مضرات سیاه دانه
در حالی که سیاه دانه با بسیاری از مزایای سلامتی همراه بوده و به طور کلی هنگام استفاده به عنوان ادویه یا چاشنی بی خطر است، مصرف مکمل یا روغن سیاه دانه ممکن است خطراتی به همراه داشته باشد.
به عنوان مثال، گزارش هایی از درماتیت پس از استفاده از روغن سیاه دانه بر روی پوست گزارش شده است. اگر قصد استفاده موضعی از آن را دارید، ابتدا با استفاده از مقدار کمی تست پچ را انجام دهید تا مطمئن شوید که این امر واکنش نامطلوبی ایجاد نمی کند.
علاوه بر این، برخی از مطالعات لوله آزمایش نشان داده است که سیاه دانه و اجزای آن ممکن است روی لخته شدن خون تاثیر بگذارند. اگر از داروهایی برای لخته شدن خون استفاده می کنید حتما قبل از مصرف مکمل های سیاه دانه با پزشک خود صحبت کنید.
در حالی که برخی از مطالعات حیوانی نشان داده است که روغن سیاه دانه را می توان با خیال راحت در دوران بارداری مصرف کرد یک مطالعه بر روی حیوانات نشان داده که این روغن در صورت استفاده زیاد می تواند انقباضات رحمی را کاهش دهد.
اگر باردار هستید، حتما از آن به میزان متوسط استفاده کنید و در صورت نگرانی با پزشک خود مشورت کنید.
خلاصه
سیاه دانه به دلیل کاربردهای متنوع آشپزی و خواص دارویی شناخته شده است. سیاه دانه در طب سنتی برای درمان انواع بیماری ها استفاده می شود.
با این حال بسیاری از کاربردهای آن فقط در لوله آزمایش یا بر روی حیوانات مورد بررسی قرار گرفته اند.
اگرچه تحقیقات بیشتری لازم است اما افزودن سیاه دانه به رژیم غذایی یا استفاده از آن به عنوان مکمل می تواند تاثیر مفیدی در چندین جنبه از سلامتی شما داشته باشد.
منبع : healthline
