سرطان تخمدان چیست؟

سرطان تخمدان (به انگلیسی: Ovarian cancer) از سرطان های شایع در میان زنان است که تخمدان ها را درگیر کرده و در صورت پیشرفت بیماری ممکن است به سایر نقاط بدن از جمله اندام های دور سرایت کند.

درمان سرطان تخمدان نیز مانند سایر انواع سرطان در صورتی که به موقع تشخیص داده شود معمولا امیدوار کننده است اما از آن جا که علائم آن اغلب با بسیاری از بیماری های دیگر هم پوشانی دارد تشخیص این بیماری در مراحل اولیه چندان ساده نخواهد بود.

در ادامه قصد داریم درباره سرطان تخمدان و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

سرطان تخمدان چیست؟

تخمدان از اندام های زنانه و نوعی غده تولید مثل در زنان است که وظیفه تولید تخمک و همچنین هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون را بر عهده دارد.

سرطان تخمدان زمانی رخ می دهد که سلول های غیر طبیعی در این اندام شروع به تقسیم و تکثیر بی رویه کرده و تومور به وجود آورند. تومورهای سرطانی تخمدان در صورت عدم درمان ممکن است به سایر قسمت های بدن سرایت کنند که به آن سرطان تخمدان متاستاتیک نیز گفته می شود.

سرطان تخمدان اگرچه اغلب با علائم هشدار دهنده همراه است اما علائم اولیه آن مبهم بوده و تشخیص این بیماری را در مراحل اولیه دشوار می کند. گفته شده تنها حدود 20 درصد از موارد در مراحل اولیه تشخیص داده می شود.

علائم سرطان تخمدان

از آن جا که علائم اولیه سرطان تخمدان با علائم بسیاری از بیماری های شایع شباهت دارند یا معمولا ظاهر شده و دوباره ناپدید می شوند خانم ها ممکن است به این علائم توجه کافی نشان ندهند.

برخی از اولین علائم سرطان تخمدان عبارتند از :

نفخ، فشار و درد در ناحیه شکمی
سیری غیر طبیعی بعد از خوردن غذا
مشکل در خوردن غذا
افزایش ادرار
تمایل شدید به دفع ادرار

سرطان تخمدان ممکن است با علائم دیگری نیز همراه باشد، از جمله :

خستگی
سو هاضمه
سوزش سر دل
یبوست
درد پشت
قاعدگی نا منظم
رابطه جنسی دردناک
درماتومیوزیت؛ نوعی بیماری التهابی نادر که می تواند باعث بثورات پوستی، ضعف عضلانی و التهاب عضلات شود

این علائم ممکن است به هر دلیل ایجاد شوند و لزوما به معنای ابتلا به سرطان تخمدان نیستند. بسیاری از خانم ها بدون آن که به سرطان تخمدان مبتلا باشند گاهی برخی از این مشکلات را تجربه می کنند.

موارد ذکر شده اغلب موقتی بوده و در اکثر موارد با روش های ساده درمان می شوند اما اگر به دلیل سرطان تخمدان ایجاد شده باشند علائم ادامه دار و با رشد تومور شدیدتر می شوند. در این صورت سرطان به خارج از تخمدان سرایت کرده و درمان موثر آن دشوار می شود.

انواع سرطان تخمدان

تخمدان ها از سه نوع سلول تشکیل شده اند که هر یک می توانند به نوع متفاوت تومور تبدیل شوند :

تومورهای اپیتلیال : این نوع تومور در لایه بافت خارجی تخمدان ها تشکیل می شود و حدود 90 درصد سرطان های تخمدان از این نوع هستند
تومورهای استرومال : این نوع تومور در سلول های تولید کننده هورمون رشد کرده و 7 درصد از سرطان های تخمدان را شامل می شود
تومورهای سلول ژرم : این نوع تومور در سلول های تولید کننده تخمک ایجاد می شود و بسیار نادر است

کیست های تخمدان

بیشتر کیست های تخمدان سرطانی نیستند و به آن ها کیست خوش خیم گفته می شود، با این حال تعداد بسیار کمی از آن ها ممکن است سرطانی شوند.

کیست تخمدان پر از مایع یا هوا است و در تخمدان یا اطراف آن ایجاد می شود. این کیست ها به عنوان بخش طبیعی فرایند تخمک گذاری (فرایند آزاد شدن تخمک) به وجود می آیند که معمولا با علائم خفیف مانند نفخ شکم همراه بوده و خود به خود از بین می روند. مسئله زمانی نگران کننده می شود که تولید کیست در دوره ای غیر از تخمک گذاری، مثلا بعد از یائسگی که این فرایند متوقف شده است، رخ دهد.

پزشک در مورد خانم هایی که در دوران یائسگی دچار کیست تخمدان شده اند آزمایش های بیشتری انجام می دهد تا علت کیست مشخص شود، به خصوص اگر کیست بزرگ باشد یا طی چند ماه از بین نرود. در برخی موارد خاص از عمل جراحی برای از بین بردن کیست استفاده می شود.

تا زمانی که کیست با عمل جراحی از بین نرود پزشک نمی تواند سرطانی بودن یا نبودن آن را مشخص کند.

عوامل خطر زای سرطان تخمدان

علت دقیق سرطان تخمدان مشخص نیست اما عوامل زیر می توانند خطر ابتلا به آن را افزایش دهند :

سابقه خانوادگی سرطان تخمدان
جهش های ژنتیکی در ژن های مرتبط با سرطان تخمدان مانند BRCA1 و BRCA2
سابقه شخصی سرطان سینه، رحم یا روده بزرگ
چاقی
استفاده از داروهای خاص باروری یا هورمون درمانی
عدم سابقه بارداری
آندومتریوز

ناگفته نماند سن بالا نیز یکی دیگر از عوامل خطر زا محسوب می شود، گفته شده بیشتر موارد ابتلا به سرطان تخمدان بعد از یائسگی رخ داده اند.

عدم رفع یا درمان عوامل خطر زا ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد، اگرچه داشتن هر یک از این علائم لزوما به معنای ابتلای صد در صد به سرطان تخمدان نمی باشد.

تشخیص سرطان تخمدان

تشخیص سرطان در مراحل اولیه بیماری به درمان موثر آن کمک زیادی می کند اما همان طور که قبلا اشاره کردیم در این سرطان تشخیص اولیه چندان ساده نیست.

تخمدان ها در بخش عمیق حفره شکمی قرار دارند بنابراین بعید است خانم ها تنها با لمس شکم خود به وجود تومورها پی ببرند، به علاوه هیچ آزمایش غربال گری تشخیصی متداول برای سرطان تخمدان وجود ندارد. به همین دلیل بسیار مهم است درباره علائم غیر طبیعی یا دائمی با پزشک مشورت شود.

در مواردی که پزشک به سرطان تخمدان مشکوک است احتمالا معاینه لگنی پیشنهاد می دهد. این تست به پزشک در شناسایی ناهنجاری ها کمک کند اما تشخیص تومورهای ریز تخمدانی بسیار سخت است.

تومور همزمان با رشد به مثانه و راست روده فشار می آورد، پزشک احتمالا با یک معاینه لگنی راست روده ای وجود ناهنجاری ها را تشخیص خواهد داد. به علاوه ممکن است از آزمایش های زیر برای تشخیص دقیق استفاده کند :

سونوگرافی ترانس واژینال : نوعی آزمایش تصویر برداری است که با استفاده از امواج صوتی حضور تومور در اندام های تولید مثل نظیر تخمدان ها تایید می شود اما این تکنیک نمی تواند به پزشک در تعیین سرطانی بودن تومورها کمک کند
سی تی اسکن شکم و لگن : اگر بیمار به رنگ حساسیت داشته باشد ممکن است از اسکن ام آر آی لگن استفاده شود
آزمایش خون : از این آزمایش برای اندازه گیری سطح آنتی ژن سرطانی 125 (CA-125) استفاده می شود. این نشانگر به ارزیابی پاسخ به درمان در سرطان تخمدان و سایر سرطان های مربوط به اندام تولید مثل کمک می کند، اگرچه قاعدگی، فیبروم رحمی و سرطان رحم نیز می توانند روی سطح آن تاثیر بگذارند
نمونه برداری : این تکنیک شامل برداشتن نمونه کوچکی از بافت تخمدان و بررسی آن زیر میکروسکوپ می باشد. لازم به ذکر است اگرچه همه آزمایش های ذکر شده برای تشخیص بیماری مفید هستند اما نمونه برداری تنها روشی است که پزشک طی آن می تواند از سرطان تخمدان مطمئن شود

مراحل سرطان تخمدان

پزشک با توجه به میزان گستردگی سرطان تخمدان مرحله آن را تعیین می کند. به طور کلی چهار مرحله سرطان تخمدان وجود دارد و هر یک زیر گروه هایی دارند که عبارتند از :

مرحله 1

این مرحله سه زیر گروه دارد :

مرحله 1A : در این مرحله سرطان به یک تخمدان محدود شده و موضعی است
مرحله 1B : در این مرحله سرطان هر دو تخمدان را درگیر می کند
مرحله 1C : در این مرحله سلول های سرطانی به خارج از تخمدان ها نیز سرایت کرده اند

مرحله 2

در این مرحله تومور به سایر ساختارهای لگنی سرایت کرده و دو زیر گروه دارد :

مرحله 2A : در این مرحله سرطان به رحم یا لوله های رحمی سرایت کرده است
مرحله 2B : در این مرحله سلول های سرطانی به مثانه یا راست روده گسترش یافته اند

مرحله 3

این مرحله به سه زیر گروه تقسیم می شود :

مرحله 3A : در این مرحله سرطان به صورت میکروسکوپی به نواحی فراتر از لگن و به دیواره شکمی و غدد لنفاوی در شکم سرایت کرده است
مرحله 3B : در این مرحله سلول های سرطانی از لگن به دیواره داخلی شکم گسترش یافته و با چشم غیر مسلح قابل مشاهده اند اما اندازه آن ها کمتر از 2 سانتی متر است
مرحله 3C : در این مرحله رسوبات سرطانی با اندازه حداقل 1.8 سانتی متر در شکم یا خارج از طحال یا کبد دیده می شوند، با این حال سرطان به داخل طحال یا کبد نفوذ نکرده است

مرحله 4

در مرحله 4 تومور به نواحی فراتر از لگن، شکم و غدد لنفاوی از جمله کبد یا ریه ها سرایت کرده و شامل دو مرحله می باشد :

مرحله 4A : سلول های سرطانی به مایع اطراف ریه ها نفوذ کرده اند
مرحله 4B : پیشرفته ترین مرحله سرطان تخمدان است و سلول های سرطانی به داخل طحال، کبد یا حتی اندام های دورتر مانند پوست یا مغز رسیده اند

درمان سرطان تخمدان

درمان سرطان تخمدان به میزان گستردگی آن در بدن بستگی دارد و معمولا شامل دو یا چند روش زیر می باشد :

شیمی درمانی
عمل جراحی برای تعیین مرحله سرطان و برداشتن تومور
درمان هدفمند
هورمون درمانی

عمل جراحی

عمل جراحی درمان اصلی سرطان تخمدان است و هدف از انجام آن برداشتن تومور می باشد اما در اغلب موارد برداشتن کامل رحم نیز همراه با آن ضروری است. پزشک ممکن است تخمدان ها، لوله های رحمی، غدد لنفاوی اطراف و سایر بافت های لگن را نیز جدا کند.

درمان هدفمند

درمان های هدفمند نیز مانند شیمی درمانی به سلول های سرطانی حمله می کنند اما آسیب بسیار کمتری به سلول های طبیعی بدن وارد می کنند.

از جمله درمان های هدفمند جدیدتر برای درمان سرطان تخمدان اپیتلیال پیشرفته می توان به مهار کننده های PARP اشاره کرد، این داروها با مهار آنزیمی که سلول ها برای ترمیم آسیب دی ان ای خود از آن استفاده می کنند عمل می کنند.

سه مهار کننده PARP که در حال حاضر موجود است عبارتند از :

اولاپاریب
نیراپاریب
روکاپاریب

علاوه بر این داروی دیگری به نام آواستین در شیمی درمانی بعد از عمل جراحی استفاده می شود.

باروری در سرطان تخمدان

درمان های سرطانی از جمله شیمی درمانی، پرتو درمانی و عمل جراحی می توانند به اندام های تولید مثل آسیب رسانده و بارداری را دشوار کنند. اگر قصد بارداری در آینده دارید قبل از شروع درمان در این باره با پزشک مشورت کنید.

گزینه های احتمالی برای حفظ باروری عبارتند از :

انجماد جنین که شامل انجماد تخمک بارور شده می باشد
انجماد تخمک که شامل انجماد تخمک غیر بارور می باشد
عمل جراحی برای حفظ باروری : در برخی موارد می توان عمل جراحی را به گونه ای انجام داد که تنها یک تخمدان برداشته و تخمدان سالم حفظ شود. این کار معمولا در مراحل اولیه سرطان امکان پذیر می باشد
نگهداری از بافت تخمدانی : این تکنیک شامل برداشتن و انجماد بافت تخمدان برای استفاده در آینده می باشد
سرکوب تخمدان : این تکنکیک شامل مصرف هورمون ها برای سرکوب موقت عملکرد تخمدان است

تحقیقات جدید درباره سرطان تخمدان

دانشمندان در تلاش برای کشف تکنیک های جدید و موثر برای درمان سرطان تخمدان از جمله سرطان تخمدان مقاوم در برابر پلاتین هستند. این نوع زمانی رخ می دهد که داروهای شیمی درمانی خط اول مانند کربوپلاتین و سیس پلاتین روی سرطان بی اثر می شوند.

به علاوه محققان در تلاش هستند تا از ترکیب مهار کننده های PARP با داروهای خاص برای درمان تومورهایی که دارای ویژگی های منحصر به فرد هستند استفاده کنند. اخیرا روی برخی درمان های امیدوار کننده مانند واکسن بالقوه علیه سرطان های مکرر تخمدان تحقیقات گسترده انجام شده است.

از دیگر تلاش ها می توان به یک ترکیب جدید احتمالی آنتی بادی دارویی برای درمان سرطان تخمدان مقاوم به پلاتین، درمان های هدفمند جدید و ژن درمانی اشاره کرد.

پیشگیری از سرطان تخمدان

هیچ روش اثبات شده ای برای پیشگیری کامل از سرطان تخمدان وجود ندارد اما با توجه به یک سری نکات می توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد.

برخی عوامل که به نظر می رسد می توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهند عبارتند از :

مصرف قرص های خوراکی ضد بارداری
شیر دهی
بارداری
عمل جراحی روی اندام های تولید مثل مانند بستن لوله یا برداشتن رحم

چشم انداز سرطان تخمدان

چشم انداز این بیماری به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله :

مرحله سرطان هنگام تشخیص
سلامت کلی بدن
میزان پاسخ بدن به درمان

به نظر می رسد مرحله تشخیص سرطان مهم ترین شاخص در چشم انداز این بیماری باشد.

امید به زندگی در سرطان تخمدان

منظور از امید به زندگی یا نرخ بقا احتمال زنده ماندن بیمار مبتلا طی چند سال معین بعد از تشخیص بیماری در یک مرحله خاص می باشد. به عنوان مثال امید به زندگی 5 ساله درصد احتمال این که بیمار حداقل 5 سال بعد از تشخیص در مرحله خاص زنده بماند را بررسی می کند.

سرطان تخمدان اپیتلیال متداول ترین نوع سرطان تخمدان است. نرخ بقا بر اساس نوع سرطان تخمدان، میزان پیشرفت آن و پیشرفت های دائمی در زمینه درمان متفاوت است.

طبقه بندی مراحل مختلف SEER که توسط انجمن سرطان آمریکا برای تخمین میزان نرخ بقای نسبی سرطان تخمدان استفاده شده به شرح زیر است :

محلی : هیچ نشانه ای از گسترش سرطان در خارج از تخمدان ها دیده نمی شود
منطقه ای : سرطان به خارج از تخمدان در ساختارهای مجاور یا غدد لنفاوی سرایت کرده است
دور : سرطان به اندام های دور بدن مانند کبد یا ریه سرایت کرده است

امید به زندگی 5 ساله با توجه به مراحل ذکر شده در سرطان تخمدان اپیتلیال به صورت زیر است :