اختلال زوال عقل چیست؟

زوال عقل چیست؟
زوال عقل چیست؟

زوال عقل (به انگلیسی: Dementia) یک اصطلاح عمومی است که برای توصیف علائم مختلف ناشی از افت شناخت مانند فراموشی و همچنین اختلال در حافظه، ارتباطات و تفکر استفاده می شود و می تواند نشانه چندین بیماری زمینه ای و اختلالات مغزی باشد.

این اختلال با علائم شناختی متعددی همراه است و با افزایش سن و پیر شدن رابطه نزدیک دارد اما نمی توان آن را به عنوان بخش طبیعی از دوران سالمندی در نظر گرفت.

در ادامه قصد داریم درباره زوال عقل و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

زوال عقل چیست؟

زوال عقل نوعی کاهش در عملکرد شناختی می باشد که طی آن نقص ذهنی ایجاد شده حداقل دو عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. این عارضه یک بیماری خاص محسوب نمی شود اما می تواند به دلایل مختلف از جمله بیماری ها و آسیب های گوناگون رخ دهد.

اختلال ذهنی ناشی از زوال عقل ممکن است خفیف تا شدید بوده و گاهی باعث تغییر شخصیت فرد شود. همچنین می تواند روی موارد زیر اثر بگذارد :

  • حافظه
  • تفکر
  • زبان
  • قوه قضاوت
  • رفتار

برخی انواع زوال عقل پیش رونده هستند و به مرور زمان بدتر می شوند، برخی نیز قابل درمان یا حتی برگشت پذیر هستند اگرچه گروهی از متخصصان اصطلاح زوال عقل را تنها به زوال ذهنی برگشت ناپذیر نسبت می دهند.

گفته شده تقریبا 10 درصد از افراد 65 تا 74 ساله و یک چهارم افراد مسن تر از 85 سال به نوعی زوال عقل مبتلا هستند.

علائم زوال عقل

علائم زوال عقل در مراحل اولیه می تواند شامل موارد زیر شود :

  • مشکل در سازگار شدن با تغییرات؛ فرد به راحتی با تغییر سازگار نمی شود و ممکن است با تغییر در برنامه ها یا محیط کار مشکل داشته باشد
  • تغییرات ظریف در حافظه سازی کوتاه مدت؛ به عنوان مثال فرد ممکن است حوادثی که 15 سال پیش رخ داده را به وضوح به خاطر بیاورد اما فراموش کند برای ناهار چه غذایی میل کرده است
  • مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب؛ فرد در کنار هم گذاشتن و به کار بردن کلمات دچار مشکل می شود
  • رفتار تکرار گونه؛ فرد ممکن است سوالات تکراری مطرح کند، کارهای تکراری انجام دهد یا داستان های تکراری نقل کند
  • گیج شدن هنگام جهت یابی؛ فرد در مکان هایی که قبلا با آن ها آشنا بوده احساس غریبگی می کند. همچنین در مسیریابی جاده هایی که سال ها در آن ها رانندگی می کرده دچار مشکل می شود
  • تغییر در خلق و خو؛ مشکلات روحی و رفتاری همچون افسردگی، نا امیدی و عصبی بودن در افراد مبتلا به زوال عقل دور از انتظار نیست
  • از دست دادن علاقه مندی ها؛ افراد مبتلا به زوال عقل ممکن است بسیاری از علاقه مندی های خود از جمله علاقه به سرگرمی ها و فعالیت هایی که قبلا از آن ها لذت می برده اند را از دست بدهند
  • گیجی؛ فرد ممکن است اشخاص، مکان ها و رخدادها را چندان به یاد نیاورد، مثلا کسانی که او را می شناسند از یاد ببرد
  • مشکل در انجام کارهای روزمره؛ فرد ممکن است در یادآوری نحوه انجام کارهایی که سال ها انجام داده دچار مشکل شود

لازم به ذکر است مشکلات حافظه همیشه نشانه زوال عقل نمی باشد.

مراحل زوال عقل

در بیشتر موارد، زوال عقل یک اختلال پیش رونده است و با گذشت زمان بدتر می شود. پیشرفت زوال عقل در افراد مختلف متفاوت است با این حال بیشتر افراد مراحل زیر از زوال عقل را تجربه می کنند :

1. اختلال شناختی خفیف

افراد مسن ممکن است دچار اختلالات شناختی خفیف شوند، اگرچه بسیاری از آن ها هرگز به زوال عقل یا دیگر اختلالات ذهنی دیگر منجر نخواهد شد. افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف معمولا از فراموشی، عدم به خاطر آوردن کلمات و مشکلاتی در حافظه کوتاه مدت رنج می برند.

2. زوال عقل خفیف

افراد مبتلا به زوال عقل معمولا در این مرحله می توانند بسیاری از کارهای خود را به تنهایی انجام دهند. برخی علائم در این مرحله عبارتند از :

  • از دست دادن موقتی حافظه کوتاه مدت
  • تغییرات شخصیتی مانند عصبانی بودن یا افسردگی
  • گذاشتن چیزها در جای اشتباه یا فراموش کاری
  • مشکل در انجام کارهای پیچیده یا حل مسئله
  • مشکل در بیان احساسات یا ایده ها

3. زوال عقل متوسط

در این مرحله از زوال عقل، علائم می تواند روی کارهای روزمره فرد تداخل ایجاد کرده و به کمک یکی از عزیزان برای انجام امور زندگی نیاز باشد. برخی علائم در این مرحله عبارتند از :

  • مشکل در قضاوت
  • افزایش سردرگمی و نا امیدی
  • از دست دادن حافظه که نسبت به گذشته افزایش یافته
  • نیاز به کمک دیگران برای انجام کارهایی همچون لباس پوشیدن و استحمام
  • تغییرات قابل توجه در شخصیت

4. زوال عقل شدید

در این مرحله که آخرین مرحله زوال عقل محسوب می شود علائم روحی و جسمی به مراتب بدتر می شود. برخی علائم در این مرحله عبارتند از :

  • اختلال در عملکردهای مهم بدن از جمله راه رفتن و در نهایت بلع و کنترل ادرار
  • ناتوانی در برقراری ارتباط
  • نیاز به مراقبت تمام وقت
  • افزایش خطر ابتلا به عفونت ها

لازم به ذکر است سرعت پیشرفت زوال عقل در مراحل مختلف متفاوت می باشد و تعیین مرحله برای آماده سازی هر چه بیشتر فرد در آینده اهمیت دارد.

علت زوال عقل

زوال عقل به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد اما این اختلال به طور کلی از تخریب سلول های عصبی (سلول های مغزی) یا اختلال در سایر سیستم های بدن که روی عملکرد سلول های عصبی تاثیر می گذارد ناشی می شود.

بیماری های مختلف ممکن است زمینه ساز بروز زوال عقل باشند که از جمله آن ها می توان به بیماری های مغزی اشاره کرد و شایع ترین آن ها بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی می باشد.

منظور از تخریب سیستم عصبی این است که سلول های عصبی به تدریج در عملکرد و انجام وظایف خود دچار مشکل شده و در نهایت می میرند. این مسئله روی اتصالات نورون به نورون که سیناپس نامیده می شود اثر گذاشته و قطع ارتباط می تواند باعث اختلالات عملکردی متعدد شود.

برخی دلایل شایع زوال عقل عبارتند از :

بیماری های نورودژنراتیو

  • آلزایمر
  • بیماری پارکینسون همراه با زوال عقل
  • زوال عقل عروقی
  • عوارض جانبی دارو
  • اعتیاد مزمن به الکل
  • برخی تومورها یا عفونت های مغزی

علت دیگر دژنراسیون لوب‌ پیشانی گیجگاهی است، این اصطلاح به طیف وسیعی از مشکلات و بیماری های آسیب رسان به لوب های پیشانی و گیجگاهی مغز اطلاق می شود که عبارتند از :

  • زوال عقل لوب گیجگاهی
  • بیماری پیک
  • فلج فوق هسته ای
  • دژنراسیون کورتیکوبازال

سایر علل احتمالی زوال عقل

زوال عقل ممکن است به دلایل دیگر نیز رخ دهد، از جمله :

  • اختلالات ساختاری مغز مانند هیدروسفالی با فشار طبیعی و هماتوم ساب دورال
  • اختلالات متابولیکی مانند کم کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و اختلالات کلیوی و کبدی
  • سموم مانند سرب

برخی از زوال عقل ها برگشت پذیر هستند و در صورتی که علل قابل درمان آن ها به موقع تشخیص و درمان شوند، علائم آن ها معکوس می شود، به همین دلیل باید به محض بروز علائم به پزشک مراجعه کرده و آزمایش های لازم انجام شود.

انواع زوال عقل

زوال عقل در بیشتر موارد علائم یک بیماری خاص می باشد. بیماری های گوناگون باعث انواع مختلف زوال عقل می شوند که رایج ترین آن ها عبارتند از :

  • زوال عقل بیماری آلزایمر : رایج ترین نوع زوال عقل است که 60 تا 80 درصد موارد زوال عقل را در بر می گیرد
  • زوال عقل عروقی : این نوع زوال عقل در اثر کاهش جریان خون در مغز ایجاد می شود که ممکن است به دلیل تجمع پلاک در سرخرگ های خون رسان به مغز یا سکته رخ دهد
  • زوال عقل با اجسام لوئی : در این نوع زوال عقل، رسوب پروتئین در سلول های عصبی از ارسال سیگنال های شیمیایی مغزی جلوگیری می کند که به اختلال در پیام رسانی، تاخیر در واکنش و از دست دادن حافظه منجر می شود
  • زوال عقل ناشی از پارکینسون : افراد مبتلا به پارکینسون پیشرفته ممکن است به زوال عقل مبتلا شوند. علائم این نوع خاص زوال عقل شامل مشکلات در استدلال و قضاوت و همچنین افزایش تحریک پذیری، پارانویا و افسردگی می باشد
  • زوال عقل لوب گیجگاهی : انواع مختلفی از زوال عقل که هر یک تحت تاثیر تغییر در بخش های جلویی و کناری مغز قرار می گیرند جزو این گروه محسوب می شوند. علائم شامل مشکل در زبان، رفتار و همچنین شکستن حد و مرزهای رفتاری می باشد

تشخیص زوال عقل

پزشک برای تشخیص زوال عقل نمی تواند روی نتیجه تنها یک آزمایش خاص تکیه کند بلکه از مجموعه ای از تست ها و معاینات برای این منظور استفاده می کند که عبارتند از :

  • بررسی سابقه پزشکی کامل بیمار
  • معاینه فیزیکی دقیق
  • آزمایش خون
  • مروری بر علائم از جمله تغییرات حافظه، رفتار و عملکرد مغز
  • سابقه خانوادگی

پزشک می تواند با کمک این موارد تا حد زیادی از ابتلا یا عدم ابتلا به زوال عقل مطمئن شود اما ممکن است نتواند نوع دقیق آن را مشخص کند. در برخی موارد، علائم انواع مختلف زوال عقل با یکدیگر هم پوشانی دارند و همین مسئله تشخیص آن ها از هم را دشوار می شود.

برای تشخیص دقیق نوع زوال عقل لازم است به پزشک متخصص و با تجربه در این زمینه مراجعه شود.

درمان زوال عقل

برای بهبود و تسکین علائم زوال عقل دو روش درمانی اصلی وجود دارد که شامل دارو درمانی و درمان های غیر دارویی می باشد. لازم به ذکر است همه داروها برای همه انواع زوال عقل قابل استفاده نیستند و هیچ روشی این اختلال را به طور کامل درمان نمی کند.

دارو درمانی

برای درمان علائم بیماری آلزایمر دو نوع دارو استفاده می شود که عبارتند از :

  • مهار کننده های کولین استراز : این داروها باعث افزایش سطح ماده ای به نام استیل کولین می شوند، این ماده شیمیایی در شکل گیری خاطرات و بهبود قضاوت نقش دارد و تشدید علائم بیماری آلزایمر را به تاخیر می اندازد
  • ممانتین : این دارو برای به تاخیر انداختن شروع علائم شناختی و رفتاری در افراد مبتلا به آلزایمر متوسط یا شدید استفاده می شود و به افراد مبتلا کمک می کند تا برای مدت زمان طولانی تر عملکردهای طبیعی ذهنی خود را حفظ کنند

این دو دارو ممکن است همراه با هم تجویز شوند، همچنین هر دو دارای عوارض جانبی می باشند.

درمان های غیر دارویی

برخی روش های درمانی غیر دارویی نیز ممکن است به کاهش علائم زوال عقل کمک کرده و عوارض قابل کنترل آن را کاهش دهند. درمان های غیر دارویی رایج برای زوال عقل عبارتند از :

  • تغییراتی در محیط مانند کاهش سر و صدا، رفع عوامل محرک و مواردی که باعث کاهش تمرکز می شود
  • تغییراتی در کارهای روتین و معمولی؛ مثلا کارهای روزمره مانند حمام کردن یا امور نظافتی به چندین کار کوچک تر و قابل مدیریت تقسیم شود
  • استفاده از کار درمانی برای بهبود کیفیت زندگی؛ به عنوان مثال متخصصان در این زمینه می توانند در یادگیری انجام بهتر و ایمن تر مواردی همچون پیاده روی، آشپزی و رانندگی به فرد کمک کنند

پیشگیری از زوال عقل

پزشکان و محققان تا سال ها معتقد بودند نمی توان از زوال عقل پیشگیری یا آن را درمان کرد، اما تحقیقات جدید نتایج امیدوار کننده ای در این زمینه داشته است.

به عنوان مثال نتیجه مطالعه ای در سال 2017 نشان داد بیش از یک سوم موارد ابتلا به زوال عقل به دلایل مرتبط با سبک زندگی رخ داده اند. محققان 9 عامل خطر زا را نیز شناسایی کردند که ممکن است در افزایش خطر ابتلا به زوال عقل نقش داشته باشند. این موارد عبارتند از :

  • عدم آموزش در این زمینه
  • فشار خون دوره میانسالی
  • چاقی دوران میانسالی
  • از دست دادن شنوایی
  • افسردگی در اواخر عمر
  • دیابت
  • بی تحرک بودن
  • سیگار کشیدن
  • انزوای اجتماعی

محققان اعتقاد دارند با از بین بردن عوامل خطر زا می توان ابتلا به زوال عقل را در برخی موارد کاهش داده یا به تاخیر انداخت.

امید به زندگی در زوال عقل

به نظر می رسد زوال عقل نوعی اختلال کشنده نیست و افراد مبتلا به آن معمولا سال ها بعد از تشخیص به زندگی خود ادامه می دهند، با این حال مرحله آخر زوال عقل اغلب جزو مراحل پایانی زندگی فرد محسوب می شود.

به طور کلی تعیین امید به زندگی در افراد مبتلا به زوال عقل دشوار است، به علاوه عواملی که روی امید به زندگی تاثیر می گذارند ممکن است تاثیر متفاوتی در طول عمر هر فرد داشته باشد.

در مطالعه ای مشخص شد زنان مبتلا به آلزایمر بعد از تشخیص بیماری، به طور متوسط 5.7 سال و مردان 4.2 سال عمر می کنند. گفته شده امید به زندگی افراد مبتلا به این نوع زوال عقل کمتر از سایر انواع می باشد.

لازم به ذکر است برخی عوامل خطر زا احتمال مرگ در افراد مبتلا به زوال عقل را افزایش می دهد. این عوامل عبارتند از :

  • افزایش سن
  • جنسیت مرد
  • کاهش توانایی ها و عملکردها
  • بیماری های دیگر مانند دیابت یا سرطان

فراموش نکنید پیشرفت زوال عقل از یک جدول زمانی خاص پیروی نمی کند. گاهی گذر از یک مرحله و وارد شدن به مرحله دیگر به تدریج رخ می دهد و گاهی سریع و غیر قابل پیش بینی است، این مسئله بی شک روی امید به زندگی افراد مبتلا تاثیر گذار خواهد بود.

تفاوت زوال عقل و آلزایمر

زوال عقل و بیماری آلزایمر بر خلاف تصور عموم یکسان نیستند. همان طور که قبلا اشاره کردیم زوال عقل یک اصطلاح عمومی است که برای توصیف مجموعه ای از علائم مرتبط با حافظه، زبان و تصمیم گیری استفاده می شود در حالی که آلزایمر رایج ترین نوع زوال عقل است و با مشکلاتی در حافظه کوتاه مدت، افسردگی، گم گشتگی، تغییرات رفتاری و موارد دیگر همراه می باشد.

از جمله علائم زوال عقل می توان به فراموشی یا اختلالات حافظه، مشکل در جهت یابی، گیجی و مشکل در مراقبت از خود اشاره کرد، اگرچه علائم دقیق به نوع زوال عقل بستگی دارد. آلزایمر نیز می تواند این علائم را ایجاد کند و ممکن است با علائم دیگری همچون افسردگی، اختلال در قضاوت و مشکلات گفتاری نیز همراه باشد.

روش درمان زوال عقل با توجه به نوع آن مشخص می شود اما در بسیاری از موارد این دو از نظر گزینه های درمانی با یکدیگر هم پوشانی دارند.

لازم به ذکر است درمان علت اصلی در مورد برخی از انواع زوال عقل می تواند در کاهش یا متوقف کردن مشکلات حافظه و رفتاری مفید باشد اما این مسئله در مورد آلزایمر صدق نمی کند.

زوال عقل ناشی از الکل

مصرف الکل یکی از عوامل خطر زای قابل پیشگیری زوال عقل می باشد. جالب است بدانید اکثر موارد ابتلا به زوال عقل زودرس با نوشیدن الکل مرتبط می باشند. گفته شده اعتیاد به الکل می تواند خطر ابتلا به زوال عقل را تا 3 برابر افزایش دهد.

آیا فراموشی بخش طبیعی پیری است؟

فراموشی گاه به گاه برای بسیاری از افراد پیش می آید و این مسئله کاملا طبیعی است. مهم است بدانید بین فراموشی گاه به گاه و فراموشی که باعث نگرانی های جدی می شود تفاوت زیادی وجود دارد.

برخی هشدارهای احتمالی زوال عقل که نباید به آن ها بی توجه بود عبارتند از :

  • فراموش کردن افرادی که قبلا آشنا بوده اند
  • فراموش کردن چگونگی انجام کارهای روزمره مانند نحوه استفاده از تلفن یا مشکل در پیدا کردن راه خانه
  • ناتوانی در درک یا به خاطر سپردن اطلاعاتی که به طور واضح ارائه شده اند

در صورت بروز هر یک از موارد بالا لازم است به پزشک مراجعه شود. لازم به ذکر است گم شدن در محیط های آشنا معمولا جزو اولین نشانه های زوال عقل می باشد.

سخن پایانی …

امروزه دانشمندان سراسر دنیا در تلاش هستند تا درک بهتری از جنبه های مختلف زوال عقل پیدا کنند. بدون شک نتایج این تحقیقات کمک شایانی به افزایش اقدامات پیشگیرانه، بهبود ابزارهای تشخیص زودرس، درمان بهتر و طولانی تر و حتی درمان قطعی خواهد کرد.

به عنوان مثال اخیرا مشخص شده یک داروی رایج به نام زیلوتون ممکن است رشد پروتئین هایی در مغز که در افراد مبتلا به آلزایمر شایع می باشند را کند، متوقف و معکوس کند.

تحقیق دیگری نشان داده تحریک عمیق مغزی ممکن است روشی موثر برای کاهش علائم آلزایمر در افراد مسن باشد. این تکنیک ده ها سال است برای درمان برخی علایم پارکینسون مانند رعشه استفاده می شود.

دانشمندان در حال بررسی عوامل مختلف احتمالی در ایجاد زوال عقل هستند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

  • عوامل ژنتیکی
  • انتقال دهنده های عصبی مختلف
  • التهاب
  • عواملی که روی مرگ برنامه ریزی شده سلول ها در مغز اثر می گذارند
  • پروتئین تاو که در سلول های عصبی سیستم عصبی مرکزی یافت می شود
  • استرس اکسیداتیو یا واکنش های شیمیایی که می توانند به پروتئین ها، دی ان ای و چربی های داخل سلول ها آسیب برسانند

شواهد زیادی نشان می دهد عوامل دیگری همچون سبک زندگی نیز در کاهش خطر ابتلا به زوال عقل موثر هستند که از جمله آن ها می توان به ورزش منظم و حفظ روابط اجتماعی اشاره کرد.

همچنین بخوانید : سندرم غروب آفتاب چیست؟

منبع: healthline